Cevap : Hazar Hakanlığı

**Şengül Şirin** · 09-24-2009

Ekonomi

Hazarların en önemli gelirini ticaret akışı oluştursa da, ihraç edecek fazla malları bulunmamaktaydı

En çok bal, tutkal, balmumu, un, kadife ve kürkler ihraç edilmekteydi

Ayrıca, ticaret kervanları ve gemileri, Hazar Kağanlığı'na onda bir oranında vergi öderlerdi

Hazar Denizi'nden gelen gemilerden de gümrük vergisi alınırdı

[64] Hazarlar, Müslüman ve Rus tüccarların ülkelerinden serbestçe geçmelerine izin vermişlerdir

Bu tüccarlar özellikle 10

yüzyılda İtil'in devamlı müşterisi olmuşlardır ve bir süre sonra da birçoğu buraya yerleşmiştir

İtil dışında Sakşın şehrini de bir ticaret merkezi yapan Hazarlar, 8

yüzyılla 11

yüzyıl arasında topraklarının geniş bir bölümünde güven ve asayişi sağladığı için Doğu Avrupa'da tam anlamıyla bir Hazar Barışı çağı yaşatmışlardır

Sarkel Kalesi'nde ele geçen eşyalardan Hazarların birçok kavimle ve başka Türk topluluklarıyla büyük boyutlu ticaret ilişkileri olduğu, ayrıca tarım ve hayvancılıkta da ileri bir düzeye vardıkları anlaşılmıştır

[7] Hazarlarda ziraatin ve özellikle de ticaretin gelişmiş olmasına rağmen, ekonomik hayatlarının esasını yine de hayvan yetiştiriciliği teşkil ediyordu

Nehir boylarındaki otlak ve sazlıklar, hayvan yetiştirmeyi kolaylaştırıyordu

Ancak, Hazarlar giyim eşyaları ve bir kısım ihtiyaçlarını Araplardan ve Bizanslılardan ihtal etmekteydiler

Ayrıca Hazar kılıçları da Ruslar tarafından oldukça ilgi görmekteydi

Kültür ve Sanat

Hazar kalesi olan Sarkel'in havadan görünüşü

Kazılar, 1930'larda Mikhail Artamonov tarafından yürütülmüştür

Günümüze yazılı bir belge kalmayan ve bu yüzden dilleri ve kültürleri üzerine yeterli bilgi sahibi olunmayan[10] Hazarlar, Türk kökenli bir ulus olarak Orta Asya'dan gelme göçebelik karakterlerini tümüyle silememişlerdir

Özellikle yaz ve kış aylarında değişik bölgelerde oturma geleneği, Hazar Kağanlığı'nda da sürdürülmüştür

Kış aylarında genellikle kentlerde yaşayan Hazar toplumu, ilkbahar gelince kentlerden çıkar ve kışa kadar yayla ve bozkırlarda yaşardı

[67] Sovyet arkeologların yaptıkları araştırmalarda elde ettikleri bulgulara göre Hazarlar, Hunlardan daha farklı olarak çok ileri bir medeniyet seviyesine erişmişlerdi

[68] Hazarlarda evler, Türklerin derme evleri (hargâh, büyük çadır da denir) denen, ağaçtan yapılmış ve üstleri keçe ile örtülü türdendi

Ayrıca, kağandan başka hiç kimse tuğla ev yapamazdı

[

Sarkel Kalesi'ndeki dehlizlerde Hazar yapımı mücevherlerin, süslü tabakaların, ayna gibi çeşitli süs eşyalarının bulunması, hem Hazarlarda altın ve gümüş işlemeciliğinin çok ileri bir noktada olduğunu hem de Hazarların süse ve giyime düşkün olduklarının bir göstergesi olmuştur

[69] Hazar kültürünün etkisi hâkimiyetine yakın olan bölgelerde de görülmüş ve Hıristiyanlık dinini kabul etmesiyle tanınan I

Vladimir'in "kağan" unvanını kullanmıştır

Dil ve Yazı

Hazar alfabesiyle yazılmış ve günümüze ulaşmış tek cümle HWQWRWM = "OKUDUM"

Hazarların diliyle yazılmış bir eser, günümüze kadar ulaşamadığı için Hazarların konuştuğu dil hakkında kesin bir bilgi yoktur

[10] Hazarlardan günümüze kadar kalan iki belge vardır ve bunlar İbranice yazılmıştır

Bunlardan biri, Hazar kağanı Yusuf tarafından, 960 yıllarında Emevilerin Kurtuba emiri III

Abdurrahman'ın hizmetinde çalışan devlet adamına yazılan mektup ve diğeri de, yine aynı hakan zamanında ismi belirsiz bir Musevi Hazar tarafından yazılan mektubun Mısır'da bulunan parçalarıdır

[5] Barthold ve Minorsky gibi Rus araştırmacılar, Hazarca'nın İdil Bulgarlarının diline benzediğini, bugün Çuvaşça'nın da, Bulgarca ve Hazarca'ya benzediğini ve sonuç olarak, Hazarca'nın Türk dillerinin ayrı bir kolu olan Çuvaşça'ya çok yakın olduğunu ifade etmektedirler

[4][72] Ayrıca, yapılan araştırmalara göre, Hazar ülkesinde Hazarca'nın dışında çeşitli Türk lehçelerinin de konuşulmakta olduğu ortaya çıkarılmıştır

[73]
Ayrıca, Karaçaylar, Balkarlar ve Kafkasyalılar da bu dilden arta kalan birtakım sözcükleri de dillerinde kullanmaktadırlar

Polonya'da yaşayan Karaylar da Musevi olup eski Hazar Türkçesini kullanmaktadırlar

Din

Daha çok bilgi için: Şamanizm, Hıristiyanlık, İslam ve Musevilik

Musevilik Musevi felsefesi

İnanç esasları • Seçilmişlik • Alaha Tanrı • Kabala • Mesih • Kader Kaşerut • Tevazu • Minyan • Tsedaka

Dinî metinler

Tevrat/Tora • Tanah • Talmud • Zohar Humaş • Sidur • Mişna Tora • Arba Turim Şulhan Aruh • Tosefta • Mişna Berurah Tanya • Midraş • Piyutim Targum

Kutsal Şehirler

Kudüs • Safed • Hebron • Tiberia

Musevi bayramları

Şabat • Roşaşana • Yom Kippur • Sukot Simhat Tora • Hanuka • Asara BaTevet Tu Bişvat • Purim • Pesah Şavuot • 9 Av • Şaloş Regalim

Önemli şahsiyetler

Avraham • Moşe • Dvora • Rut • Şaul • David Şlomo • Eliyahu • İlel • Şamay • Raşi İbn Ezra • Rif • Ramban • Gersonides Saadia Gaon • Rambam Baal Şem Tov • Tosafistçiler Yosef Albo • Yosef Karo • Ovadia Yosef

Musevi hayatı

Brit Mila • Bar Mitsva • Şiduh • Evlilik Nida • İsim koyma • Pidyon • Cenaze

Okullar

Yeşiva • JTS • HUC • YU

Dinî roller

Kohen • Haham • Hazan • Mohel Dayan • Maşgiah • Roş yeşiva • Gabay Şohet • Menaker • Kabar • Tokea

Dinî binalar

Tapınak • Ağlama Duvarı Sinagog • Mikve

Musevi Ayin sistemi

Musevi İbadetleri • Şahrit Minha • Arvit • Avdala

Musevi dilleri

Afro-Asyatik

İbraniceler: İbranice · Samarit İbranicesi · Yemen İbranicesi Aramiceler: Hulaula · Lişan Didan · Lişana Deni · Lişanid Noşan · Yahudi Aramicesi Arapçalar: Yahudi Arapçası · Yahudi Bağdat Arapçası · Yahudi Fas Arapçası · Yahudi Irak Arapçası · Yahudi Trablus Arapçası · Yahudi Tunus Arapçası · Yahudi Yemen Arapçası Diğer: Kayla · Yahudi Berbericesi

Hint-Avrupa

Cermen: Yeşiviş · Yidiş · Yingliş Roman: İtalkian · Katalanik · Ladino · Lusitanik · Şuadit · Yahudi Aragoncası · Yahudi Latincesi · Zarfatik Hint-İran: Buhori · Cuhuri · Cidi Diğer: Knaanik · Yevanik

Türk

Karayca · Kırımçakça

Diğer

Kartveli: Gruzinik Dravid: Yahudi Malayalamı

Etnik bölünmeler

Afrika: Falaşa Asya: Buhara · Koçin Yahudileri · Paradesi Yahudileri Avrupa: Aşkenaz · İtalkim · Sefarad Kafkas: Cuhoro · Gurjim · Karaylar Orta Doğu: Kürt Yahudileri · Mizrahi · Parsim · Romanyot · Samaritler · Temani

Musevi mezhepleri

Musevilik Tutucu Musevilik • Ortodoks Musevilik Hasidizm Reformist Musevilik • Hümanist Musevilik Yeniden yapılanmacı (Rekonstrüksiyonist) Musevilik

Dinî objeler

Talet • Tefilin • Kipa • Şofar Tsitsit • Mezuza • Menora • Hanukiya

Musevi duaları

Şema • Amida • Alenu • Kal Nidre Kadiş • Alel • Ma Tovu • Kiduş

Diğer dinler ve Musevilik

Hıristiyan • Judeo-Hıristiyan Hıristiyan Musevi ilişkileri • İslam Katoliklik • Çoğulculuğa Musevi bakışı Judeo-Islamic • Paganizm • İbrahimi

Din Portalı
g • t • d
Hazar Kağanlığı içinde birçok din yaşama olanağı bulmuştur

Hazarların asıl ve en uzun süreli dini, Gök Tanrı Dini'ydi

Diğer eski Türk halkları gibi tabiat güçlerine dini anlamda saygı gösteriyorlardı

Devlet içerisinde erken dönemlerden itibaren ortaya çıkan bir başka din de Hıristiyanlık'tı

Arap istilaları döneminde de Müslümanlık, Harezmli tüccarlar aracılığıyla yayılmıştır

Dağıstan'daki Museviler de, Museviliği yaymaya çalışmıştır

Hazarlarda Hıristiyanlığın yayılması, 8

yüzyıl başlarında Güney Kafkasya ve Azerbaycan'da genişleyen Arap istilasıyla sona ermiştir

Ancak, Hazar Kağanlığı'nın yıkılmasından sonra Hıristiyan halk, Rus Kilisesi içerisinde erimiştir

[74]
Hazar Kağanlığı, devletin resmi dini olarak Musevilik'i kabul etmiş olsa da, Yahudilik'in hangi mezhebine bağlı oldukları kesin değildir

[61] Hazar kağanı, El-Mesûdî'ye göre, halife Harun Reşid döneminde (786-809) Musevilik'e geçmiştir

Ancak, "Constantine'nin Hayatı" adlı esere göreyse, Hazar hakanının Yahudilik'i kabul edişi 861 yılını bulmaktadır

[75] Hazarların Musevilik'i nasıl kabul ettikleri bilinmemektedir

Ancak, Sasanilerin ve Bizans Devleti'nin Yahudileri takip ettirmesi üzerine, Dağıstan'a yerleşen Yahudiler, bir süre sonra dinlerini yaymaya başlamışlardır

El-Mesûdî'ye göre; başkent İtil'de Müslüman ve Hıristiyan toplulukların Musevilerden fazla olmasına karşın, ülkede bulunan belli başlı 7 kadıdan 1'i eski Gök Tanrı dinine tâbi olanların, 2'si Hıristiyanların, diğer 2'si Musevilerin ve kalan 2'si de Müslümanların davlarına bakardı

[76] Bulan Kağan ve Obadiah Kağan zamanlarında halk arasında yayılma hızı artan[77] Musevilik inancının yayılması için herhangi bir gayret içerisinde olmayan hakanlar, halkın dini inancına karışmamıştır

Mervan bin Muhammed komutasındaki İslam kuvvetlerine yenilen hakan, zor durumda kalınca İslamiyet'i kabul edeceğini bildirse de, kısa süre sonra eski hâline dönmüştür

[35] İslam ordularının çekilmesinden sonra kalan iki fakih, İslamiyet'i yaymaya çalışmışlardır

Harezm'de İslam savaşları başladığı ve hastalıklar çıktığı zaman, halkın bir kısmı Hazar ülkesine taşınmış ve daha sonra serbest olarak ibadet edebilme, ezan okutma, cami yapabilme ve müslümanlara karşı savaşmama gibi şartlar karşılığında orduya girmişlerdir

1999'da Aşkenaz Musevilere ait Y kromozomlarında yapılan genetik araştırmalarda DNA yapılarının, İsrailoğlu kökenli Yahudilere değil, Türk kökenlilere yakın sonuçlar verdiği ortaya çıkmıştır

[15][80][81]
Hazar Kağanları

Hazarlardan günümüze yeterince bilgi kalmadığı için birçok yerde kesin tarihler verilememiştir

Türk tarihi

Ön Türk

Ön Türkler

Ön Türkler
Tengricilik
Bozkır İmparatorluğu Geleneği

Bozkır İmparatorlukları

Göçebe

Hiung-nu
- Batı • Kuzey • Güney
Cücenler
Akhunlar
Göktürk Kağanlığı
- Doğu • Batı • İkinci
Uygur Kağanlığı
- Türgişler • Karluklar • Kırgızlar

Yerleşik

Beş Barbar Onaltı Krallık
- Han Çov • Hou Çov • Vey • Hya
Kansu Uygur Krallığı
Karahoca Uygur Krallığı
- Karahanlılar • Doğu Karahanlılar • Batı Karahanlılar
Beş Hanedan On Krallık
Şatuolar
- Hou Tang • Hou Jin

Ural'ın Batısı

Hun İmparatorluğu
Avar Kağanlığı
Hazar Kağanlığı
Peçenekler
İdil Bulgar Hanlığı

Memlûklar / Türkmenler

Hindistan

Gazneliler
Delhi Sultanlığı

Mısır

Eyyubiler
Memlûk Sultanlığı

İran

Karakoyunlular
Akkoyunlular
Safevi Hanedanı
Afşar Hanedanı
Kaçar Hanedanı

Moğolların Mirasçıları

Cuci'nin Ulusundan Doğan Ülkeler

Altın Orda

Toka Temür Sülalesi

Kırım Hanlığı
Kazan Hanlığı
Kasım Hanlığı
Astrahan Hanlığı
Kazak Hanlığı
Nogay Orda

Şiban Şülalesi

Sibir Hanlığı
Şeybani Hanlığı
Buhara Hanlığı
Hive Hanlığı
Kokand Hanlığı
Buhara Emirliği

Çağatay'ın Ulusundan Doğan Ülkeler

Doğu Çağatay Hanlığı
Yarkand Hanlığı
Timur İmparatorluğu
Babür İmparatorluğu

Anadolu - Rumeli

Selçuklular
- Büyük Selçuklu
- Irak Selçuklu
- Kirman Selçuklu
- Anadolu Selçuklu

IDönem Anadolu Beylikleri
- Çaka Beyliği (1081 - 1098)
- Dilmaçoğulları Beyliği (1085 - 1192)
- Danişmendliler Beyliği (1092 - 1178)
- Saltuklu Beyliği (1092 - 1202)
- Ahlatşahlar Beyliği (1100 - 1207)
- Artuklu Beyliği (1102 - 1408)
- İnaloğulları Beyliği (1098 - 1183)
- Mengüçlü Beyliği (1072 - 1277)
- Erbil Beyliği (1146 - 1232)
- Çubukoğulları Beyliği (1085 - 1092)

Atabeylikler
- Zengiler
- İldenizliler
- Böriler
- Salgurlular

IDönem Anadolu Beylikleri

- Osmanlı İmparatorluğu (1299 - 1922)
- Taşanoğulları Beyliği (1350 - 1398)
- Çobanoğulları Beyliği (1227 - 1309)
- Karamanoğulları Beyliği (1256 - 1483)
- İnançoğulları Beyliği (1261 - 1368)
- Sâhipataoğulları Beyliği (1275 - 1342)
- Pervaneoğulları Beyliği (1277 - 1322)
- Menteşeoğulları Beyliği (1280 - 1424)
- Candaroğulları Beyliği (1299 - 1462)
- Karesioğulları Beyliği (1297 - 1360)
- Germiyanoğulları Beyliği (1300 - 1423)
- Hamitoğulları Beyliği (1301 - 1423)
- Saruhanoğulları Beyliği (1302 - 1410)
- Tacettinoğulları Beyliği (1303 - 1415)
- Aydınoğulları Beyliği (1308 - 1426)
- Tekeoğulları Beyliği (1321 - 1390)
- Dulkadiroğulları Beyliği (1339 - 1521)
- Ramazanoğulları Beyliği (1325 - 1608)
- Kadı Burhaneddin Devleti (1381 - 1398)
- Eşrefoğulları Beyliği (1300 - 1326)

Türk Cumhuriyetleri

Türk Cumhuriyetleri
Azerbaycan Cumhuriyeti
Kazakistan Cumhuriyeti
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
Özbekistan Cumhuriyeti
Kırgızistan Cumhuriyeti
Türkiye Cumhuriyeti
Türkmenistan Cumhuriyeti

Tarihi Türk Devletlerin Tam Listesi İçin

Tarihî ve çağdaş Türk devletleri
Türk tarihi literatürü

620 - 690

• 620 - 630 Ziebel (Tun Yabgu Khan of the West Göktürks) • 630 - 650 Tahminen Buri Şad • ~650 İrbiş 690 - 715

~690 - 715 Busir (İbuzir Gliavan)

720 - 732

• 720'lerin sonları-731 Baryik • ~732 Bihar 730'lar - 840'lar

• 730'ların sonları Prisbit (Kağan naibi?) • 737 - 740 Halifelik idaresi • ? - 760'lar Bağatur • 825 - 830'lar Tuvan Kağan • 840'lar "Tarkhan"[83]

• ~861 Zekeriya Bulan hanedanı

740 Bulan Sabriel
~786 - 809 Obadiah
Hizkiya
I Menaşe
Hanuka
İshak (Hazar)İshak
Sabulon
II Menaşe
Nişi
~900 I Aaron
Menahem
~920 Benjamin
920'ler - 940 II Aaron
940 - 965 Yusuf

Geç Hazar kağanları

~986 - 988 David
? - 1016 Georgius Tzul (Kerç'te)

09-24-2009	#5
Şengül Şirin	Cevap : Hazar Hakanlığı Ekonomi Hazarların en önemli gelirini ticaret akışı oluştursa da, ihraç edecek fazla malları bulunmamaktaydı En çok bal, tutkal, balmumu, un, kadife ve kürkler ihraç edilmekteydi Ayrıca, ticaret kervanları ve gemileri, Hazar Kağanlığı'na onda bir oranında vergi öderlerdi Hazar Denizi'nden gelen gemilerden de gümrük vergisi alınırdı[64] Hazarlar, Müslüman ve Rus tüccarların ülkelerinden serbestçe geçmelerine izin vermişlerdir Bu tüccarlar özellikle 10 yüzyılda İtil'in devamlı müşterisi olmuşlardır ve bir süre sonra da birçoğu buraya yerleşmiştir İtil dışında Sakşın şehrini de bir ticaret merkezi yapan Hazarlar, 8 yüzyılla 11 yüzyıl arasında topraklarının geniş bir bölümünde güven ve asayişi sağladığı için Doğu Avrupa'da tam anlamıyla bir Hazar Barışı çağı yaşatmışlardır Sarkel Kalesi'nde ele geçen eşyalardan Hazarların birçok kavimle ve başka Türk topluluklarıyla büyük boyutlu ticaret ilişkileri olduğu, ayrıca tarım ve hayvancılıkta da ileri bir düzeye vardıkları anlaşılmıştır[7] Hazarlarda ziraatin ve özellikle de ticaretin gelişmiş olmasına rağmen, ekonomik hayatlarının esasını yine de hayvan yetiştiriciliği teşkil ediyordu Nehir boylarındaki otlak ve sazlıklar, hayvan yetiştirmeyi kolaylaştırıyordu Ancak, Hazarlar giyim eşyaları ve bir kısım ihtiyaçlarını Araplardan ve Bizanslılardan ihtal etmekteydiler Ayrıca Hazar kılıçları da Ruslar tarafından oldukça ilgi görmekteydi Kültür ve Sanat Hazar kalesi olan Sarkel'in havadan görünüşü Kazılar, 1930'larda Mikhail Artamonov tarafından yürütülmüştür Günümüze yazılı bir belge kalmayan ve bu yüzden dilleri ve kültürleri üzerine yeterli bilgi sahibi olunmayan[10] Hazarlar, Türk kökenli bir ulus olarak Orta Asya'dan gelme göçebelik karakterlerini tümüyle silememişlerdir Özellikle yaz ve kış aylarında değişik bölgelerde oturma geleneği, Hazar Kağanlığı'nda da sürdürülmüştür Kış aylarında genellikle kentlerde yaşayan Hazar toplumu, ilkbahar gelince kentlerden çıkar ve kışa kadar yayla ve bozkırlarda yaşardı[67] Sovyet arkeologların yaptıkları araştırmalarda elde ettikleri bulgulara göre Hazarlar, Hunlardan daha farklı olarak çok ileri bir medeniyet seviyesine erişmişlerdi[68] Hazarlarda evler, Türklerin derme evleri (hargâh, büyük çadır da denir) denen, ağaçtan yapılmış ve üstleri keçe ile örtülü türdendi Ayrıca, kağandan başka hiç kimse tuğla ev yapamazdı[ Sarkel Kalesi'ndeki dehlizlerde Hazar yapımı mücevherlerin, süslü tabakaların, ayna gibi çeşitli süs eşyalarının bulunması, hem Hazarlarda altın ve gümüş işlemeciliğinin çok ileri bir noktada olduğunu hem de Hazarların süse ve giyime düşkün olduklarının bir göstergesi olmuştur[69] Hazar kültürünün etkisi hâkimiyetine yakın olan bölgelerde de görülmüş ve Hıristiyanlık dinini kabul etmesiyle tanınan I Vladimir'in "kağan" unvanını kullanmıştır Dil ve Yazı Hazar alfabesiyle yazılmış ve günümüze ulaşmış tek cümle HWQWRWM = "OKUDUM" Hazarların diliyle yazılmış bir eser, günümüze kadar ulaşamadığı için Hazarların konuştuğu dil hakkında kesin bir bilgi yoktur[10] Hazarlardan günümüze kadar kalan iki belge vardır ve bunlar İbranice yazılmıştır Bunlardan biri, Hazar kağanı Yusuf tarafından, 960 yıllarında Emevilerin Kurtuba emiri III Abdurrahman'ın hizmetinde çalışan devlet adamına yazılan mektup ve diğeri de, yine aynı hakan zamanında ismi belirsiz bir Musevi Hazar tarafından yazılan mektubun Mısır'da bulunan parçalarıdır[5] Barthold ve Minorsky gibi Rus araştırmacılar, Hazarca'nın İdil Bulgarlarının diline benzediğini, bugün Çuvaşça'nın da, Bulgarca ve Hazarca'ya benzediğini ve sonuç olarak, Hazarca'nın Türk dillerinin ayrı bir kolu olan Çuvaşça'ya çok yakın olduğunu ifade etmektedirler[4][72] Ayrıca, yapılan araştırmalara göre, Hazar ülkesinde Hazarca'nın dışında çeşitli Türk lehçelerinin de konuşulmakta olduğu ortaya çıkarılmıştır[73] Ayrıca, Karaçaylar, Balkarlar ve Kafkasyalılar da bu dilden arta kalan birtakım sözcükleri de dillerinde kullanmaktadırlar Polonya'da yaşayan Karaylar da Musevi olup eski Hazar Türkçesini kullanmaktadırlar Din Daha çok bilgi için: Şamanizm, Hıristiyanlık, İslam ve Musevilik Musevilik Musevi felsefesi İnanç esasları • Seçilmişlik • Alaha Tanrı • Kabala • Mesih • Kader Kaşerut • Tevazu • Minyan • Tsedaka Dinî metinler Tevrat/Tora • Tanah • Talmud • Zohar Humaş • Sidur • Mişna Tora • Arba Turim Şulhan Aruh • Tosefta • Mişna Berurah Tanya • Midraş • Piyutim Targum Kutsal Şehirler Kudüs • Safed • Hebron • Tiberia Musevi bayramları Şabat • Roşaşana • Yom Kippur • Sukot Simhat Tora • Hanuka • Asara BaTevet Tu Bişvat • Purim • Pesah Şavuot • 9 Av • Şaloş Regalim Önemli şahsiyetler Avraham • Moşe • Dvora • Rut • Şaul • David Şlomo • Eliyahu • İlel • Şamay • Raşi İbn Ezra • Rif • Ramban • Gersonides Saadia Gaon • Rambam Baal Şem Tov • Tosafistçiler Yosef Albo • Yosef Karo • Ovadia Yosef Musevi hayatı Brit Mila • Bar Mitsva • Şiduh • Evlilik Nida • İsim koyma • Pidyon • Cenaze Okullar Yeşiva • JTS • HUC • YU Dinî roller Kohen • Haham • Hazan • Mohel Dayan • Maşgiah • Roş yeşiva • Gabay Şohet • Menaker • Kabar • Tokea Dinî binalar Tapınak • Ağlama Duvarı Sinagog • Mikve Musevi Ayin sistemi Musevi İbadetleri • Şahrit Minha • Arvit • Avdala Musevi dilleri Afro-Asyatik İbraniceler: İbranice · Samarit İbranicesi · Yemen İbranicesi Aramiceler: Hulaula · Lişan Didan · Lişana Deni · Lişanid Noşan · Yahudi Aramicesi Arapçalar: Yahudi Arapçası · Yahudi Bağdat Arapçası · Yahudi Fas Arapçası · Yahudi Irak Arapçası · Yahudi Trablus Arapçası · Yahudi Tunus Arapçası · Yahudi Yemen Arapçası Diğer: Kayla · Yahudi Berbericesi Hint-Avrupa Cermen: Yeşiviş · Yidiş · Yingliş Roman: İtalkian · Katalanik · Ladino · Lusitanik · Şuadit · Yahudi Aragoncası · Yahudi Latincesi · Zarfatik Hint-İran: Buhori · Cuhuri · Cidi Diğer: Knaanik · Yevanik Türk Karayca · Kırımçakça Diğer Kartveli: Gruzinik Dravid: Yahudi Malayalamı Etnik bölünmeler Afrika: Falaşa Asya: Buhara · Koçin Yahudileri · Paradesi Yahudileri Avrupa: Aşkenaz · İtalkim · Sefarad Kafkas: Cuhoro · Gurjim · Karaylar Orta Doğu: Kürt Yahudileri · Mizrahi · Parsim · Romanyot · Samaritler · Temani Musevi mezhepleri Musevilik Tutucu Musevilik • Ortodoks Musevilik Hasidizm Reformist Musevilik • Hümanist Musevilik Yeniden yapılanmacı (Rekonstrüksiyonist) Musevilik Dinî objeler Talet • Tefilin • Kipa • Şofar Tsitsit • Mezuza • Menora • Hanukiya Musevi duaları Şema • Amida • Alenu • Kal Nidre Kadiş • Alel • Ma Tovu • Kiduş Diğer dinler ve Musevilik Hıristiyan • Judeo-Hıristiyan Hıristiyan Musevi ilişkileri • İslam Katoliklik • Çoğulculuğa Musevi bakışı Judeo-Islamic • Paganizm • İbrahimi Din Portalı g • t • d Hazar Kağanlığı içinde birçok din yaşama olanağı bulmuştur Hazarların asıl ve en uzun süreli dini, Gök Tanrı Dini'ydi Diğer eski Türk halkları gibi tabiat güçlerine dini anlamda saygı gösteriyorlardı Devlet içerisinde erken dönemlerden itibaren ortaya çıkan bir başka din de Hıristiyanlık'tı Arap istilaları döneminde de Müslümanlık, Harezmli tüccarlar aracılığıyla yayılmıştır Dağıstan'daki Museviler de, Museviliği yaymaya çalışmıştır Hazarlarda Hıristiyanlığın yayılması, 8 yüzyıl başlarında Güney Kafkasya ve Azerbaycan'da genişleyen Arap istilasıyla sona ermiştir Ancak, Hazar Kağanlığı'nın yıkılmasından sonra Hıristiyan halk, Rus Kilisesi içerisinde erimiştir[74] Hazar Kağanlığı, devletin resmi dini olarak Musevilik'i kabul etmiş olsa da, Yahudilik'in hangi mezhebine bağlı oldukları kesin değildir[61] Hazar kağanı, El-Mesûdî'ye göre, halife Harun Reşid döneminde (786-809) Musevilik'e geçmiştir Ancak, "Constantine'nin Hayatı" adlı esere göreyse, Hazar hakanının Yahudilik'i kabul edişi 861 yılını bulmaktadır[75] Hazarların Musevilik'i nasıl kabul ettikleri bilinmemektedir Ancak, Sasanilerin ve Bizans Devleti'nin Yahudileri takip ettirmesi üzerine, Dağıstan'a yerleşen Yahudiler, bir süre sonra dinlerini yaymaya başlamışlardır El-Mesûdî'ye göre; başkent İtil'de Müslüman ve Hıristiyan toplulukların Musevilerden fazla olmasına karşın, ülkede bulunan belli başlı 7 kadıdan 1'i eski Gök Tanrı dinine tâbi olanların, 2'si Hıristiyanların, diğer 2'si Musevilerin ve kalan 2'si de Müslümanların davlarına bakardı[76] Bulan Kağan ve Obadiah Kağan zamanlarında halk arasında yayılma hızı artan[77] Musevilik inancının yayılması için herhangi bir gayret içerisinde olmayan hakanlar, halkın dini inancına karışmamıştır Mervan bin Muhammed komutasındaki İslam kuvvetlerine yenilen hakan, zor durumda kalınca İslamiyet'i kabul edeceğini bildirse de, kısa süre sonra eski hâline dönmüştür[35] İslam ordularının çekilmesinden sonra kalan iki fakih, İslamiyet'i yaymaya çalışmışlardır Harezm'de İslam savaşları başladığı ve hastalıklar çıktığı zaman, halkın bir kısmı Hazar ülkesine taşınmış ve daha sonra serbest olarak ibadet edebilme, ezan okutma, cami yapabilme ve müslümanlara karşı savaşmama gibi şartlar karşılığında orduya girmişlerdir 1999'da Aşkenaz Musevilere ait Y kromozomlarında yapılan genetik araştırmalarda DNA yapılarının, İsrailoğlu kökenli Yahudilere değil, Türk kökenlilere yakın sonuçlar verdiği ortaya çıkmıştır[15][80][81] Hazar Kağanları Hazarlardan günümüze yeterince bilgi kalmadığı için birçok yerde kesin tarihler verilememiştir Türk tarihi Ön Türk Ön Türkler Ön Türkler Tengricilik Bozkır İmparatorluğu Geleneği Bozkır İmparatorlukları Göçebe Hiung-nu Batı • Kuzey • Güney Cücenler Akhunlar Göktürk Kağanlığı Doğu • Batı • İkinci Uygur Kağanlığı Türgişler • Karluklar • Kırgızlar Yerleşik Beş Barbar Onaltı Krallık Han Çov • Hou Çov • Vey • Hya Kansu Uygur Krallığı Karahoca Uygur Krallığı Karahanlılar • Doğu Karahanlılar • Batı Karahanlılar Beş Hanedan On Krallık Şatuolar Hou Tang • Hou Jin Ural'ın Batısı Hun İmparatorluğu Avar Kağanlığı Hazar Kağanlığı Peçenekler İdil Bulgar Hanlığı Memlûklar / Türkmenler Hindistan Gazneliler Delhi Sultanlığı Mısır Eyyubiler Memlûk Sultanlığı İran Karakoyunlular Akkoyunlular Safevi Hanedanı Afşar Hanedanı Kaçar Hanedanı Moğolların Mirasçıları Cuci'nin Ulusundan Doğan Ülkeler Altın Orda Toka Temür Sülalesi Kırım Hanlığı Kazan Hanlığı Kasım Hanlığı Astrahan Hanlığı Kazak Hanlığı Nogay Orda Şiban Şülalesi Sibir Hanlığı Şeybani Hanlığı Buhara Hanlığı Hive Hanlığı Kokand Hanlığı Buhara Emirliği Çağatay'ın Ulusundan Doğan Ülkeler Doğu Çağatay Hanlığı Yarkand Hanlığı Timur İmparatorluğu Babür İmparatorluğu Anadolu - Rumeli Selçuklular Büyük Selçuklu Irak Selçuklu Kirman Selçuklu Anadolu Selçuklu IDönem Anadolu Beylikleri Çaka Beyliği (1081 - 1098) Dilmaçoğulları Beyliği (1085 - 1192) Danişmendliler Beyliği (1092 - 1178) Saltuklu Beyliği (1092 - 1202) Ahlatşahlar Beyliği (1100 - 1207) Artuklu Beyliği (1102 - 1408) İnaloğulları Beyliği (1098 - 1183) Mengüçlü Beyliği (1072 - 1277) Erbil Beyliği (1146 - 1232) Çubukoğulları Beyliği (1085 - 1092) Atabeylikler Zengiler İldenizliler Böriler Salgurlular IDönem Anadolu Beylikleri Osmanlı İmparatorluğu (1299 - 1922) Taşanoğulları Beyliği (1350 - 1398) Çobanoğulları Beyliği (1227 - 1309) Karamanoğulları Beyliği (1256 - 1483) İnançoğulları Beyliği (1261 - 1368) Sâhipataoğulları Beyliği (1275 - 1342) Pervaneoğulları Beyliği (1277 - 1322) Menteşeoğulları Beyliği (1280 - 1424) Candaroğulları Beyliği (1299 - 1462) Karesioğulları Beyliği (1297 - 1360) Germiyanoğulları Beyliği (1300 - 1423) Hamitoğulları Beyliği (1301 - 1423) Saruhanoğulları Beyliği (1302 - 1410) Tacettinoğulları Beyliği (1303 - 1415) Aydınoğulları Beyliği (1308 - 1426) Tekeoğulları Beyliği (1321 - 1390) Dulkadiroğulları Beyliği (1339 - 1521) Ramazanoğulları Beyliği (1325 - 1608) Kadı Burhaneddin Devleti (1381 - 1398) Eşrefoğulları Beyliği (1300 - 1326) Türk Cumhuriyetleri Türk Cumhuriyetleri Azerbaycan Cumhuriyeti Kazakistan Cumhuriyeti Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Özbekistan Cumhuriyeti Kırgızistan Cumhuriyeti Türkiye Cumhuriyeti Türkmenistan Cumhuriyeti Tarihi Türk Devletlerin Tam Listesi İçin Tarihî ve çağdaş Türk devletleri Türk tarihi literatürü 620 - 690 • 620 - 630 Ziebel (Tun Yabgu Khan of the West Göktürks) • 630 - 650 Tahminen Buri Şad • ~650 İrbiş 690 - 715 ~690 - 715 Busir (İbuzir Gliavan) 720 - 732 • 720'lerin sonları-731 Baryik • ~732 Bihar 730'lar - 840'lar • 730'ların sonları Prisbit (Kağan naibi?) • 737 - 740 Halifelik idaresi • ? - 760'lar Bağatur • 825 - 830'lar Tuvan Kağan • 840'lar "Tarkhan"[83] • ~861 Zekeriya Bulan hanedanı 740 Bulan Sabriel ~786 - 809 Obadiah Hizkiya I Menaşe Hanuka İshak (Hazar)İshak Sabulon II Menaşe Nişi ~900 I Aaron Menahem ~920 Benjamin 920'ler - 940 II Aaron 940 - 965 Yusuf Geç Hazar kağanları ~986 - 988 David ? - 1016 Georgius Tzul (Kerç'te) __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır