Konu
:
Anlamı En Çok Merak Edilen Kelimeler
Yalnız Mesajı Göster
Anlamı En Çok Merak Edilen Kelimeler
12-23-2012
#
1
Prof. Dr. Sinsi
Anlamı En Çok Merak Edilen Kelimeler
Türk Dil Kurumu’nun yenilenen internet sitesinde ‘Sıkça Sorulan Sorular’ kısmında en çok merak edilen adlar ve kelimelere yer veriliyor
Sözlerle ilgili sorularda ‘Özlü söz özdeyiş’ anlamındaki ‘Aforizm’
‘Sigorta risklerine ve istatistiklerine dayanan’ anlamına gelen ‘Aktuaryal’ en çok merak edilen ilk iki sözü oluşturuyor
‘Da
de bağlacı ayrı mı yoksa bitişik mi yazılır?’
‘Özne-yüklem uyumu nedir?’
‘Birleşik kelimeler nasıl hecelenir?’ ise dil bilgisi ile ilgili en çok sorulan sorulardan
Siteden derlenen bilgiye göre
kullanıcılar en çok ‘Tanrı’nın kulu’ anlamına gelen Abdullah
‘Hükümdar ya da kumandan asası’ anlamına gelen Arda ve ‘Asya’da Yenisey bölgesinde kurulan bir dil adı’ olan Arin’in anlamını merak ediyor
Merak edilen diğer isimler arasında ise
‘Artun’
‘Asel’
‘Aylin’ ‘Baran’
‘Baver’
‘Baykal’ yer alıyor
ANLAMI EN ÇOK MERAK EDİLENLER
“Aforizm” ne anlama gelmektedir?
Fransızcadan dilimize giren “aforizm” sözü
“özlü söz
özdeyiş” anlamını taşımaktadır
“Aktuaryal”in anlamı nedir?
“Aktuaryel” kelimesi
“sigorta risklerine ve istatistiklere dayanan” anlamını taşımaktadır
“Aşırma” ne demektir
“hırsızlık” sözü “aşırma” sözünü de kapsar mı?
“Aşırma” sözü Güncel Türkçe Sözlük’te; “1
Aşırmak işi
2
(edebiyat) Başkalarının yazılarından bölümler
mısralar alıp kendisininmiş gibi gösterme veya başkalarının konularını benimseyip değişik biçimde anlatma
intihal
3
(sıfat) Aşırılmış
4
Yapı çatılarında uzun mertek
aşık
5
(isim
halk ağzında) Küçük kazan
kova
bakraç
” anlamlarını taşımaktadır
“Aşırmak” ise; “1
Yüksek veya geçilmesi güç bir yerin üstünden öte yanına geçirmek
2
argo Çalıp götürmek
3
Tehlike içinde bulunan bir şeyi acele kaçırmak
4
(edebiyat) Başkasının eserinden parçalar alıp kendisininmiş gibi göstermek
” anlamlarındadır
Görüldüğü üzere
Güncel Türkçe Sözlük’te “aşırma”; “aşırmak işi” olarak tanımlanmıştır
“Aşırmak” sözünün ikinci anlamı da “çalıp götürmek” olarak verilmiştir
“hırsızlık” sözünün de Güncel Türkçe Sözlük’te
“çalma
arakçılık” olarak tanımlandığı düşünülürse
“aşırma” sözünün “hırsızlık” anlamını da içinde barındırdığı görülecektir
“Atay”ın anlamı nedir
Türkçe bir söz müdür?
“Atay” sözü “herkesçe bilinen
tanınmış
ünlü” anlamında Türkçe bir sözdür
“Azam” sözü ne demektir?
“Azam” sözü
Arapça bir söz olup “büyük” anlamını taşımaktadır
“Andil” sözü ne demektir?
Türkçe olan “andil” sözü
“1
Ölüden kalan eşya
sahipsiz kalan eşya
soyka (I)
2
Sümüklü
” anlamlarını taşımaktadır
“Birikimli kişi” sözü ne demektir?
“Birikimli kişi” sözü
“birikimi olan kimse” yani “gözlemler
deneyler sonucu elde edilmiş şeylerin bütününe sahip olan kimse” anlamındadır
“Buyurun” sözü sözlüğünüzde neden yok?
“Buyurun” sözü
“buyurmak” fiilinin ikinci çokluk kişi ekini almış biçimidir
Sözlüklerde fiillerin ek almış biçimlerinin bulunması uluslararası sözlük bilimi kurallarına uymamaktadır
Bu nedenle Güncel Türkçe Sözlük’te “buyurun” sözüne yer verilmemiştir
“Çarmıh” sözünün kelime anlamı nedir?
“Kim 500 Milyar İster?” yarışma programında Farsça “dört” anlamındaki “çar” ve yine Farsça “çivi” anlamındaki “mıh” sözlerinden oluşmuş olan “çarmıh” sözünün kelime anlamı sorulduğu için “dört çivi” cevabı doğrudur
“Dolayım” sözü ne anlama gelmektedir?
“Dolayım” sözü
“bilgi ve düşüncenin ilerleyişine dayanak olan ara duraklar” anlamını taşımaktadır
“Erkek hemşire” kullanımı doğru mudur?
“Hemşire” sözü
“meslekî eğitim almış
hekimle iş birliği yaparak hastaya bakan sağlık çalışanı
” anlamındadır
“Erkek hemşire” sözünün kullanılmasında bir sakınca bulunmamaktadır
“Evrak” sözünün anlamı nedir?
“Evrak
“1
Kâğıt yaprakları
kitap sayfaları
2
Yazılmış kitaplar
mektuplar veya yazılar
” anlamındadır
“Fendi” sözü ne demektir?
“Düzen
hile” anlamındaki sözün yalın biçimi “fent”tir
Güncel Türkçe Sözlük’te bu biçimiyle bulunmaktadır
Söz ünlü ile başlayan bir ek aldığında “fendi
fendine” biçimlerine dönüşür
“Girişimsel” sözü ne anlama gelmektedir?
İngilizce tıp terimi olan “invazif” sözünün Türkçe karşılığı olan “girişimsel” sözü; “kapalı olan damarları özellikle kalp damarlarını açmak
sten takmak vb
tedavilerde iğne ile yapılan işlem biçimi” ve sıfat olarak da “girişimle ilgili” anlamlarını taşımaktadır
“İhtiyar heyeti”ndeki “ihtiyar” sözü “yaşlı” anlamıyla mı kullanılıyor?
“Köy tüzel kişiliğinde
muhtar başkanlığında görev yapan kişilerden oluşan yetkili organ” anlamındaki “ihtiyar heyeti” sözündeki Arapça “ihtiyar” sözü “seçme” anlamındadır
“İkrazat” sözü ne anlama gelmektedir?
Arapça olan “ikrazat” sözü
“ikraz”ın çoğuludur
“İkraz” ise Güncel Türkçe Sözlük’te; “borç veya ödünç verme” biçiminde tanımlanmıştır
Okyanus Ansiklopedik Sözlük’te de “ikraz”; “ödünç (borç) verme; vadesinde iade etmek ve faiz getirmek üzere
çoğunlukla şahıs veya maddî teminat karşılığında ödünç para verme” olarak tanımlanmıştır
“Jimnastik” biçimi mi
“cimnastik” biçimi mi doğru?
Dilimizde yaygın yanlış olarak kullanılan sözlerin bazılarına Güncel Türkçe Sözlük’te yer verilmiştir
Bu sözlerin yanlış yazımını bakınız ibaresiyle doğrusuna göndermekteyiz
Sözün tanımı
yazımı doğru olan maddede verilmektedir
Örneğin; yaygın yanlışlardan biri olan “sarmısak” sözü
Güncel Türkçe Sözlük’te “bakınız sarımsak” ibaresiyle yer almıştır
Tanım da “sarımsak”sözünde verilmiştir
Aynı kural
yazılışı ve telâffuzu “cimnastik” olarak yanlış bilinen söz için de geçerlidir
Sözlük’te yaygın yanlış olarak bilinen “cimnastik” sözünü arayan kişileri
“bakınız jimnastik” diyerek doğru olan maddeye yöneltiyoruz
Bu yöntem
sözleri ararken yanlış yazanlara sözlerin doğru biçimlerini göstermek için benimsenmiştir
Sözün doğru yazılışı “jimnastik”tir
“Kabzımal” veya “komisyoncu” sözlerinin yerine ne kullanılabilir?
Güncel Türkçe Sözlük Çalışma Grubu “kabzımal” veya “komisyoncu” olarak kullanılan kavramlar için “sebze meyve toptancısı” tabirini önermiştir
“Ke” veya “ka” hangisi doğru?
“K” harfinin okunuşu alfabedeki diğer harfler gibi “ke” biçimindedir
“Kunt” ne demektir?
“Kunt” sözü; Farsça bir söz olup “ağır
kalın
dayanıklı ve sağlam” anlamını taşımaktadır
Ayrıca bazı yörelerimizde “1
Yuvarlanmış hamur bezesi
2
Tepelikli
gagasının üstü güllü
ayakları çakşırlı büyük bir çeşit güvercin
3
Beyaz
sık taneli bir çeşit üzüm
” anlamlarında kullanılmaktadır
“Lâkaplaşmak” diye bir söz kullanılabilir mi?
Türkçede “lâkaplaşmak” biçiminde bir kullanım bulunmamaktadır
“Liboş” sözü “li+boş” biçiminde bitişik bir söz müdür?
“Fatma” adının halk arasında “Fatoş” biçiminde kullanılması gibi “liboş” sözü de
“serbest ekonomiden yana olan kimse” anlamındaki “liberal” sözünün halk arasında kullanılan bir biçimidir
“Loğusa” mı
“lohusa” mı?
2000 baskılı İmlâ Kılavuzu ile Güncel Türkçe Sözlük’te farklı yazımlar var
“Loğusa” sözünün doğru kullanımı Güncel Türkçe Sözlük Çalışma Grubunca “lohusa”olarak belirlenmiştir
Her hafta güncellenen ve bu nedenle de adı Güncel Türkçe Sözlük olarak konulmuş olan sözlüğümüzde bu biçime yer verilmiştir
İmlâ Kılavuzu’nun yeni baskısında da bu söz “lohusa” olarak yer alacaktır
“Lümpen” ne demektir?
Lümpenkelimesi:”1
Marksçılık akımına göre toplumsal sınıf bilinci olmayan
2
Entelektüel olmayan
” anlamlarını taşımaktadır
Güncel Türkçe Sözlük’te de bulunmaktadır
“Merdut” sözünün anlamı nedir?
“Merdut” sözü
Arapça bir söz olup; “1
Kovulmuş
dışarı atılmış
reddolunmuş
2
Kabul edilmeyen
hoş görülmeyen
geri çevrilmiş
3
(Delil
söz
vb
hakkında) Çürütülmüş
4
Allah’ın rahmetinden uzak düşmüş
lânetlenmiş
” anlamlarındadır
“Müstekbir” ne demektir?
Arapça olan “müstekbir” sözü
“kibirlenen
kendini büyük gören
büyüklenen” anlamlarını taşımaktadır
“Nezdinde” mi “nezrinde” mi sözü “yanında” anlamını taşımaktadır?
“Nezdinde” sözü
“yanında
huzurunda
gözetiminde” anlamlarını
“nezrinde” sözü ise “adağında” anlamını taşımaktadır
“Perküsyon”sözü Güncel Türkçe Sözlük’te bulunamadı
“Perküsyon” sözü
“vurma çalgılar grubu”
anlamıyla Güncel Türkçe Sözlük’e eklenmiştir
“Rüküş” ne demektir?
“Rüküş” sözü
“gülünç bir biçimde giyinip süslenen (kadın)” anlamına gelmektedir
“Sahne almak” kullanımı doğru bir kullanım mıdır?
Türkçede “sahne” ve “almak” sözleri yeni bir birleşik fiil oluşturarak “1
Şarkı söylemek ve gösteri yapmak amacıyla gerekli düzenlemeleri yapmak
2
Sırası gelip sahneye çıkmak
” anlamlarıyla “sahne almak” biçiminde kullanılmaktadır
Bu söz standart Türkçenin söz varlığını içeren Güncel Türkçe Sözlük’te de bulunmaktadır
Sözlüğünüzde kelimelerin kökenine
gramerdeki yerine
örnek cümlelerine
ilgili deyim ve atasözlerine neden yer vermiyorsunuz?
Genel Ağ’da kullanıma sunduğumuz Güncel Türkçe Sözlük’te sözlerin söylenişi yazılı olarak gösterilmekte
alıntı sözlerin orijinal biçimleri ve çevriyazıları (transkripsiyon) da verilmektedir
Sözlerin gramerdeki türü ve anlamları verildikten sonra
sözün içinde geçtiği örnek cümleler de gösterilmektedir
Aranan söz ile ilgili deyim ve atasözü varsa bunlar da aynı sayfada yer almakta ve bir tıklamayla ulaşılmaktadır
Yine aranan sözün içinde yer aldığı birleşik sözler de aynı sayfada gösterilmekte
bir tıklamayla bu sözlere de ulaşılabilmektedir
Örnek olarak doğu kökenli bir söz olan “avize” sözüne veya batı kökenli “barfiks” sözüne ve benzeri sözlere bakarsanız bütün bu bilgilerin yer aldığını göreceksiniz
“Talimat” sözü tekil midir
çoğul mudur?
“Talimat” sözü
Arapçada “talim” sözünün çokluk biçimidir
Tıpkı Arapçada “velet” sözünün çokluk biçimi olan “evlât” sözünün Türkçede teklik olarak kullanılması gibi “talimat” sözü de teklik biçimiyle galat olarak kullanılmaktadır
“Tenfiz” ne anlama gelmektedir?
Arapça bir söz olan “tenfiz”; “hükmünü yürütme” anlamını taşımaktadır
“Teokrat” sözü ne demektir?
Fransızca bir söz olan “teokrat” sözü
“teokrasiye dayanan iktidar sahibi kimse” anlamındadır
“TÜFE” ve “TEFE” kısaltmalarının açılımları ve anlamları nedir?
“Tüketici Fiyat Endeksi”nin kısaltması olan TÜFE
ülkemizde ekonominin temel göstergelerinden biri olarak kabul edilmektedir
TÜFE verileri Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından hesaplanmaktadır
TÜFE
kullanılan tüm mal ve hizmetleri kapsarken; ekonominin bir başka önemli unsuru olan TEFE “Toptan Eşya Fiyat Endeksi”
sadece insanların kullandıkları tüm malların ham maddelerini kapsar ve hizmet giderlerini içermez
Türkiye’de yıllık enflasyon oranının hesaplanmasında bu iki göstergeden yararlanılır
“Varak” sözünün anlamı nedir?
“Varak” sözü “1
Yaprak
2
Yazılı kâğıt
3
Altın
gümüş veya başka madenler dövülerek oluşturulan ince yaprak
” anlamlarını taşımaktadır
“Vecd” sözü Güncel Türkçe Sözlük’te bulunmamaktadır
Alınmasını rica ediyorum
“Sevgi veya heyecandan doğan coşkunluk
kendinden geçme
esrime
” anlamındaki Arapça “vecd” sözü Türkçede “vecit” biçiminde kullanılmaktadır
Söz
bu biçimiyle Güncel Türkçe Sözlük’te bulunmaktadır
Türkçede yalın biçimi iki heceli olan “vecit” gibi doğu dillerinden özellikle Arapçadan geçmiş bazı alıntı kelimeler
ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlü düşer
Sonunda bulunan ötümsüz ünsüz de ötümlüleşir
Buna göre “vecit” sözü ünlü ile başlayan bir ek aldığında “vecdi” biçiminde yazılır ve söylenir
“Vechi” sözü Güncel Türkçe Sözlük’te yok
Neden?
“1
Yüz
çehre
2
Yol
tarz
” anlamlarındaki Arapça “vech” sözü Türkçede “vecih” biçiminde kullanılmaktadır
Güncel Türkçe Sözlük’te bu söz bulunmaktadır
Türkçede yalın biçimi iki heceli olan “vecih” gibi doğu dillerinden özellikle Arapçadan geçmiş bazı alıntı kelimeler
ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlü düşer
Buna göre “vecih” sözü ünlü ile başlayan bir ek aldığında “veçhi
veçhile” biçiminde yazılır ve söylenir
“Zürefanın düşkünü beyaz giyer kış günü” mü doğru yoksa “zürafanın düşkünü beyaz giyer kış günü” mü doğru?
Zürefa sözü
“zarifler” anlamında “zarif” sözünün çokluk biçimidir
Daha önce iyi bir durumda olan kişinin bu konumunu kaybettiğinde uygun olmayan
yersiz davranışlarda bulunması hâlinde söylenen sözün doğru biçimi
“zürefanın düşkünü beyaz giyer kış günü biçimindedir
Prof. Dr. Sinsi
Kullanıcının Profilini Göster
Prof. Dr. Sinsi Kullanıcısının Web Sitesi
Prof. Dr. Sinsi tarafından gönderilmiş daha fazla mesaj bul