Ayasofya Müzesi | Ayasofya Camisi (İstanbul)

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-23-2012

Güney Nef

Ayasofya?nın ana mekanı paye ve sütunlarla üç nefe ayrılmış durumdadır: Orta nef (naos, ana salon) güney nef (ana nefin sağında) ve kuzey nef (ana nefin solunda)

Sağdaki güney nefinde de tavan mozaiklerle kaplıdır

Bu mozaiklerde ikonaklazma dönemine özgü semboller göze çarpar

Bunlardan ikisi dört balık ve küçük karelerde yer alan svastika sembolleridir

Bu güney nefinde I

Mahmut Kütüphanesi bulunur

Kütüphanenin görülebilen odası Osmanlı sultanının namaz kılmadan önce Kur?an okuduğu odadır

Odadaki rahleler sedef işlemeli olup duvarlar İznik fayanslarıyla kaplıdır

Odanın tavan ve zemini orijinal değildir

Odada ayrıca Kuran'ın saklandığı tahta mahfaza bulunur

Yeşil porfirden sütuna oturtulmuş Bizans sütun başlığı

Yanda kime ait olduğu bilinmeyen bir el izi bulunmaktadır

Nefin doğu ucuna doğru soldaki duvarda üzerinde iki yunusu ve Poseidon?un trident olarak bilinen yabasını içeren bir taş işlemesi görülür

Bu, Bizans rahiplerinin, Hıristiyan olmalarına rağmen, bir pagan ilaha ait unsuru kiliseye sokabilecek derecede eski Yunan kültürü etkisi altında kalmış olmalarını gösteren bir örnek olarak değerlendirilebilir

Nefin doğu ucunda üç çeşit sütun görülür

Bunlardan kırmızı porfir taşından yapılma olanları Mısır?dan getirilmiştir

Yeşil olanları ise Yunanistan?dan getirilmiştir

Binada kullanılan beyaz mermerlerin kökeni genellikle Marmara Adası?ndaki mermer ocaklarıdır

Batı dillerindeki mermer sözcüğünün kökeni "Marmara"dır

Ayasofya?da toplam 107 sütun bulunmaktadır, bunlardan 40?ı alt katta, 67?si üst kattadır

[15] Bu sütunların hemen hemen hepsi yekpare (monolit) olup, Ayasofya?dan da eskidirler, çünkü imparatorluk topraklarındaki eski tapınaklardan getirilmişlerdir

Ayasofya?nın en büyük sütunlarının uzunlukları 20 m

civarında, kalınlıklarının yarıçapı ise 1,5 m

?dir

En ağırları 70 ton ağırlığındadır

Sütun başlıkları Bizans stili gösterirler; sütun başlıklarından bazılarında küçük bir daire ve harflerden oluşan Jüstinyenin arması görülür

Bu nefin doğu ucundaki yeşil sütunun yanındaki duvarda bir el izi bulunur, kime ait olduğu bilinmeyen bu el izi hakkında çeşitli rivayetler bulunmaktadır

Omphalion ve Müezzin Mahfili

Güney neften mihraba geçilirken, zeminden yaklaşık 3 m

kadar yükselen, balkonu andıran mermerden yapılma bir yapı göze çarpar

Bu, Osmanlı döneminde yapılmış, Ayasofya cami iken her yıl İslam peygamberi Muhammed?in doğum gününde (mevlit kandilinde) mevlit okunan müezzin mahfilidir

Mahfilin hemen yanında zeminde, girilmemesi için kenarları çitle çevrilmiş kare biçimli bir alan göze çarpar

Burası bilinmeyen bir nedenle Bizanslılarca dünyanın merkezi olarak kabul edilirdi

Yunancada ?Yer?in Göbeği ? anlamında, omphalion (Delf'te omphalos) olarak adlandırılan ve Bizanslılarca kutsal sayılan bu yerde kimilerine göre Ayasofya?nın inşa edilmesinden önce bir tapınak bulunmaktaydı

Kimilerine göre bu yer "ley hatları"nın bir kavşak noktasıydı

Kutsallığından ötürü Bizans imparatorlarının taç giyme törenleri de burada yapılmaktaydı

Tören sırasında siyasi ve dinî otoriteleri temsil eden kişilerin her birinin durması gereken konumlar bu kare biçimli alan içine daireler oluşturacak biçimde döşenmiş renkli taşlarla belirlenmiştir

Daireleri oluşturan taşlarda kırmızı, sarı, yeşil, turuncu ve gri renkler göze çarpmaktadır

Toplam sayıları 16 olan bu dairelerden en büyüğü ortadaki olup, muhtemelen imparatorun duracağı yeri gösteren dairedir

Absid ve Mihrap

Minber

Binanın doğu kısmının ucu dışarı taşkın durumda olup, üstü yarım kubbeyle örtülü bir absidle son bulur

Üçüncü Ayasofya, diğer eski Ortodoks kiliseleri gibi, geleneksel olarak Kudüs?e yönelik olarak inşa edilmiştir ve diğer eski Ortodoks kiliselerinde olduğu gibi absidinin ekseni inşa edildiğinde tam olarak Kudüs yönünü göstermekteydi

Absid

Üsteki mozaik ve ortadaki pencereler Kudüs yönünü gösterir

Altta hafifçe sağda mihrabın üst kısmı görülmektedir

İstanbul?a nazaran Kudüs yönü ile Mekke yönü arasında pek büyük olmayan (birkaç derecelik) bir fark bulunmaktadır

Bu yüzden İstanbul?da camiye çevrilen kiliselerde kıble yönünü göstermek üzere kilisenin absidi içine yapılan mihrap absidin iyice sağına inşa edilirdi

Fakat Ayasofya?da mihrap absidin çok sağına değil, hafifçe sağına inşa edilmiştir

Çünkü Ayasofya binası tam olarak olması gereken yönde değildir, yani hafifçe Mekke yönüne doğru bir kayma göstermektedir

Bu bir yapım hatası olamayacağına göre, binanın zaman içerisinde, tektonik hareketlerden dolayı hafifçe bir kayma geçirmiş olması düşünülebilir

Cebrail'in parmağıyla Ayasofya?yı çevirdiğine ilişkin olarak çıkarılmış söylentiler bu husustan kaynaklanmıştır

Absidin en üst kısmında, 9

yüzyıla tarihlenen, kucağında çocuğu İsa'yı taşıyan, taht üzerinde tasvir edilmiş bir Meryem Ana mozayiği yer alır

Bunun sağında aynı yüzyılda yapılmış, Cebrail'i tasvir eden bir mozayik bulunur

Meryem Ana mozayiğinin solunda ise, bir deprem sırasında düşmüş bir başka melek mozayiği, muhtemelen Mikail'i tasvir eden bulunmaktaydı

Mihrabın her iki yanında 16

yy

da Kanuni Sultan Süleyman fethettiği Macaristan?daki bir kiliseden getirttiği iki dev kandil bulunmaktadır

Absidde Bizans döneminde yıkılan pencerelerin yerini Osmanlı döneminde renkli camdan yapılma (vitray), ayetlerle süslü pencereler almıştır

Absid çevresinde Osmanlı döneminde eklenen yapılar yoğunluk kazanmaktadır

Örneğin absidin sağında mermerden yapılma minber, solunda Osmanlı sultanının namaz kıldığı hünkar mahfili yer alır

Osmanlı sultanı mahfile özel olarak yapılmış bir galeriden ulaşmaktaydı

Absid duvarlarında Kuran ayetlerini içeren çerçeveler ve içine Allah, Muhammed, dört halife ve Halife Ali?nin oğulları Hasan ve Hüseyin?in isimleri yazılı olan sekiz yeşil daire bulunur

Bu dairelerin tahtadan yapılma çok daha büyükleri de ana nefin (ana salonun) iç mekânını kuşatacak şekilde asılmışlardır

İsimler her biri 7,5 m

yarıçapında olan bu 8 dev panoya hat sanatı tarzında yazılmıştır

Bunlar Kazasker İzzed Efendi?nin (1801?1877) eserleridir

1930'lu yıllarda restorasyon çalışmaları sırasında yerlerinden indirilen bu panolar 1951?de A

Menderes tarafından yeniden yerlerine koydurulmuştur

08-23-2012	#10
Prof. Dr. Sinsi	Ayasofya Müzesi \| Ayasofya Camisi (İstanbul) Güney Nef Ayasofya?nın ana mekanı paye ve sütunlarla üç nefe ayrılmış durumdadır: Orta nef (naos, ana salon) güney nef (ana nefin sağında) ve kuzey nef (ana nefin solunda) Sağdaki güney nefinde de tavan mozaiklerle kaplıdır Bu mozaiklerde ikonaklazma dönemine özgü semboller göze çarpar Bunlardan ikisi dört balık ve küçük karelerde yer alan svastika sembolleridir Bu güney nefinde I Mahmut Kütüphanesi bulunur Kütüphanenin görülebilen odası Osmanlı sultanının namaz kılmadan önce Kur?an okuduğu odadır Odadaki rahleler sedef işlemeli olup duvarlar İznik fayanslarıyla kaplıdır Odanın tavan ve zemini orijinal değildir Odada ayrıca Kuran'ın saklandığı tahta mahfaza bulunur Yeşil porfirden sütuna oturtulmuş Bizans sütun başlığı Yanda kime ait olduğu bilinmeyen bir el izi bulunmaktadır Nefin doğu ucuna doğru soldaki duvarda üzerinde iki yunusu ve Poseidon?un trident olarak bilinen yabasını içeren bir taş işlemesi görülür Bu, Bizans rahiplerinin, Hıristiyan olmalarına rağmen, bir pagan ilaha ait unsuru kiliseye sokabilecek derecede eski Yunan kültürü etkisi altında kalmış olmalarını gösteren bir örnek olarak değerlendirilebilir Nefin doğu ucunda üç çeşit sütun görülür Bunlardan kırmızı porfir taşından yapılma olanları Mısır?dan getirilmiştir Yeşil olanları ise Yunanistan?dan getirilmiştir Binada kullanılan beyaz mermerlerin kökeni genellikle Marmara Adası?ndaki mermer ocaklarıdır Batı dillerindeki mermer sözcüğünün kökeni "Marmara"dır Ayasofya?da toplam 107 sütun bulunmaktadır, bunlardan 40?ı alt katta, 67?si üst kattadır [15] Bu sütunların hemen hemen hepsi yekpare (monolit) olup, Ayasofya?dan da eskidirler, çünkü imparatorluk topraklarındaki eski tapınaklardan getirilmişlerdir Ayasofya?nın en büyük sütunlarının uzunlukları 20 m civarında, kalınlıklarının yarıçapı ise 1,5 m?dir En ağırları 70 ton ağırlığındadır Sütun başlıkları Bizans stili gösterirler; sütun başlıklarından bazılarında küçük bir daire ve harflerden oluşan Jüstinyenin arması görülür Bu nefin doğu ucundaki yeşil sütunun yanındaki duvarda bir el izi bulunur, kime ait olduğu bilinmeyen bu el izi hakkında çeşitli rivayetler bulunmaktadır Omphalion ve Müezzin Mahfili Güney neften mihraba geçilirken, zeminden yaklaşık 3 m kadar yükselen, balkonu andıran mermerden yapılma bir yapı göze çarpar Bu, Osmanlı döneminde yapılmış, Ayasofya cami iken her yıl İslam peygamberi Muhammed?in doğum gününde (mevlit kandilinde) mevlit okunan müezzin mahfilidir Mahfilin hemen yanında zeminde, girilmemesi için kenarları çitle çevrilmiş kare biçimli bir alan göze çarpar Burası bilinmeyen bir nedenle Bizanslılarca dünyanın merkezi olarak kabul edilirdi Yunancada ?Yer?in Göbeği ? anlamında, omphalion (Delf'te omphalos) olarak adlandırılan ve Bizanslılarca kutsal sayılan bu yerde kimilerine göre Ayasofya?nın inşa edilmesinden önce bir tapınak bulunmaktaydı Kimilerine göre bu yer "ley hatları"nın bir kavşak noktasıydı Kutsallığından ötürü Bizans imparatorlarının taç giyme törenleri de burada yapılmaktaydı Tören sırasında siyasi ve dinî otoriteleri temsil eden kişilerin her birinin durması gereken konumlar bu kare biçimli alan içine daireler oluşturacak biçimde döşenmiş renkli taşlarla belirlenmiştir Daireleri oluşturan taşlarda kırmızı, sarı, yeşil, turuncu ve gri renkler göze çarpmaktadır Toplam sayıları 16 olan bu dairelerden en büyüğü ortadaki olup, muhtemelen imparatorun duracağı yeri gösteren dairedir Absid ve Mihrap Minber Binanın doğu kısmının ucu dışarı taşkın durumda olup, üstü yarım kubbeyle örtülü bir absidle son bulur Üçüncü Ayasofya, diğer eski Ortodoks kiliseleri gibi, geleneksel olarak Kudüs?e yönelik olarak inşa edilmiştir ve diğer eski Ortodoks kiliselerinde olduğu gibi absidinin ekseni inşa edildiğinde tam olarak Kudüs yönünü göstermekteydi AbsidÜsteki mozaik ve ortadaki pencereler Kudüs yönünü gösterir Altta hafifçe sağda mihrabın üst kısmı görülmektedir İstanbul?a nazaran Kudüs yönü ile Mekke yönü arasında pek büyük olmayan (birkaç derecelik) bir fark bulunmaktadır Bu yüzden İstanbul?da camiye çevrilen kiliselerde kıble yönünü göstermek üzere kilisenin absidi içine yapılan mihrap absidin iyice sağına inşa edilirdi Fakat Ayasofya?da mihrap absidin çok sağına değil, hafifçe sağına inşa edilmiştir Çünkü Ayasofya binası tam olarak olması gereken yönde değildir, yani hafifçe Mekke yönüne doğru bir kayma göstermektedir Bu bir yapım hatası olamayacağına göre, binanın zaman içerisinde, tektonik hareketlerden dolayı hafifçe bir kayma geçirmiş olması düşünülebilir Cebrail'in parmağıyla Ayasofya?yı çevirdiğine ilişkin olarak çıkarılmış söylentiler bu husustan kaynaklanmıştır Absidin en üst kısmında, 9 yüzyıla tarihlenen, kucağında çocuğu İsa'yı taşıyan, taht üzerinde tasvir edilmiş bir Meryem Ana mozayiği yer alır Bunun sağında aynı yüzyılda yapılmış, Cebrail'i tasvir eden bir mozayik bulunur Meryem Ana mozayiğinin solunda ise, bir deprem sırasında düşmüş bir başka melek mozayiği, muhtemelen Mikail'i tasvir eden bulunmaktaydı Mihrabın her iki yanında 16 yyda Kanuni Sultan Süleyman fethettiği Macaristan?daki bir kiliseden getirttiği iki dev kandil bulunmaktadır Absidde Bizans döneminde yıkılan pencerelerin yerini Osmanlı döneminde renkli camdan yapılma (vitray), ayetlerle süslü pencereler almıştır Absid çevresinde Osmanlı döneminde eklenen yapılar yoğunluk kazanmaktadır Örneğin absidin sağında mermerden yapılma minber, solunda Osmanlı sultanının namaz kıldığı hünkar mahfili yer alır Osmanlı sultanı mahfile özel olarak yapılmış bir galeriden ulaşmaktaydı Absid duvarlarında Kuran ayetlerini içeren çerçeveler ve içine Allah, Muhammed, dört halife ve Halife Ali?nin oğulları Hasan ve Hüseyin?in isimleri yazılı olan sekiz yeşil daire bulunur Bu dairelerin tahtadan yapılma çok daha büyükleri de ana nefin (ana salonun) iç mekânını kuşatacak şekilde asılmışlardır İsimler her biri 7,5 m yarıçapında olan bu 8 dev panoya hat sanatı tarzında yazılmıştır Bunlar Kazasker İzzed Efendi?nin (1801?1877) eserleridir 1930'lu yıllarda restorasyon çalışmaları sırasında yerlerinden indirilen bu panolar 1951?de A Menderes tarafından yeniden yerlerine koydurulmuştur