A Dan Z Ye Türk Atasözleri Arşivi

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-09-2012

# Dört atanın dördü de hak

# Dün öleni dün gömerler

# Dünya Süleyman’a bile kalmamış

# Dünya bir, işin bin

# Dünya bir gemi, akıl yelkeni, fikir dümeni, kolla kendini, göreyim seni

# Dünya bir yağlı kuyruktur; yiyebilene aşk olsun

# Dünya bol olmuş neye yarar, pabuç dar olduktan sonra

# Dünya dört kulplu bir kazan, bir kulpundan tut da kazan

# Dünya gençten gence, dinçten dince

# Dünya iki kapılı handır

# Dünya malı dünyada kalır

# Dünya tükenir, yalan tükenmez

# Dünya ölümlü, gün akşamlı

# Dünyada tasasız baş bostan korkuluğunda bulunur

# Dünyanın iki başı bir gelmez

# Dünyanın ucu uzun

# Dünyayı sel bassa ördeğe vız gelir

# Dünyayı umutla yemişler

# Düt demeye dudak gerek

# Düt demeye dudak ister

# Düzlükte kurt ulusa, evde itin bağrı sızlar

# Düğün aşıyla dost ağırlanmaz

# Düğün değil bayram değil eniştem beni niye öptü

# Düğün el ile, harman yel ile

# Düğün olur iki kişiye, kaygısı düşer deli komşuya

# Düğünde Fatmacığı kim bilir?

# Düğünü okuyucu boklar

# Düş uykudan sonra olur

# Düşenin dostu olmaz

# Düşman, düşmanın halinden bilmez

# Düşman düşmana gazel okumaz

# Düşmana yarak gerek, ya düşmandan ırak gerek

# Düşmanın karınca ise de hor bakma

# Düşmez kalkmaz bir Allah

# Düştünse toprağa sarıl

# Düşüne düşüne görmeli işi, sonra pişman olmamalı kişi

# Dağ adamı, hasta eder sağ adamı! (F

Dağdaş, Leyla Baz):
# Dağ başından duman eksik olmaz

# Dağ dağ üstünde olur, ev ev üstünde olmaz

# Dağ dağa kavuşmaz insan insana kavuşur

# Dağ dumansız insan hatasız olmaz

# Dağa çıkan keçinin dağa çıkan oğlağı olur

“Anaları ne ki, danaları ne olsun

” deyiminin anl

yakın anlamda düşünülebilir

Komşu ilçe Gölhisar ve civarında “Çama çıkan kişinin,çama çıkan oğlağı olur

” şeklinde kullanılmaktadır

# Dam alçak, sopa kalkmaz! (Sebati Şener (Emekli öğretmen), Antalya-Akseki’nin Kuyucak kasabasından, 10

08

2004): Bu atasözü; iktidarların icraatlarında her istediğini, gönlünden geçeni rahatlıkla yapamadığını, farklı kesimlerden gelebilecek tepkileri zaman içinde eritmeyi, adım adım yol almayı tercih ettiklerini anlatmak için kullanıldı

# Dam tıpırtısı, karı bıtırtısı, var ömrümü yok etti!
# Dama dama göl olur, dada dada heç olur (Selahaddin Kusekenani, Şarki Azerbaycan-İRAN, 6

6

1999):“Damlaya damlaya göl olur, azar azar kullanmakla biter” anlamında

# Damlaya damlaya göl olur

# Danışan dağ aşmış, danışmayan yolu şaşmış

# Darağacı kurulduktan sonra, cellâtın Bağdat’tan gelir

Foyan ortaya çıktıktan, iş işten geçtikten sonra beklenen çabuk gelir

Kaçış olmaz anlamında…
# Darı unundan baklava, incir ağacından oklava olmaz

# Darlıkta dirlik olmaz

# Davetsiz gelen döşeksiz oturur

# Davul dengi dengine çalar

# Davulun sesi uzaktan hoş gelir

# Dayak bile nasiple yenir(Yüksel Erdoğan, 1967’li, 9

10

2003, Beyşehir-Gölyaka, Or

Müh

)!
# Dede koruk yer, torunun dişi kamaşır

# Deden yok, dede paran yok (sorumluluğun yok, rahatsın) kaynak
# Dediğim dedik, çaldığım düdük

# Deli kız, akıllı gelin olur (18

5

2007, 1981’li Birdal Yaman’dan naklen Celil Yaman, 1979’lu, Bartın-Ulus’lu)! Kız gelin olunca gerçek sorumluluk sahibi olur anlamında…
# Deli deliyi gördüğünde, değneğini saklarmış

# Deli kız, akıllı gelin olur (18

5

2007, 1981’li Birdal Yaman’dan naklen 1979’lu, Bartın-Ulus’lu Celil Yaman’dan naklen Said Dağdaş)!: Kız gelin olunca gerçek sorumluluk sahibi olur anlamında…
# Deliye yel veriyor, eline bel veriyor kaynak
# Değirmende doğmuş sıçan gök gürlemesinden korkmaz

# Dem de çift, gam da çift gelir (Dodurgalı Ayşe Mak, 20

8

2003): Üst üste gelen iki musibeti açıklamak için kullanılan bir atasözü

# Deme dostuna, der dostuna

Bir gün olur tuz basarlar postuna

# Demir nemden insan gamdan çürür

# Demir tavında dövülür

# Demir tavında, dilber çağında

# Deniz sevilir de, densiz sevilmez

# Deniz yoğurt olmuş da yemeye kaşık bulunmamış

# Denize düşen yağmurdan korkmazmış

# Denize düşen yılana sarılır

# Derdini söylemeyen derman bulamaz (Fatmana Dağdaş):
# Dere her zaman kütük getirmez (M

Baz, 1929 doğumlu, 22

08

02)! Her zaman ticarette kazanç olmayabilir, bu nedenle ileriye dönük tedbir almak gereklidir anlamında

# Dere her zaman kütük getirmez(1929 doğumlu M

Baz’dan naklen Said Dağdaş,22

08

02, Denizli-Dodurgalar)”!: “Araz (Aras nehri) her zaman kütük getirmez!” Azerbaycan Türkçesindeki atasözü ile aynı anlamda… Her zaman ticarette kazanç olmayabilir, bu nedenle ileriye dönük tedbir almak gereklidir anlamında

# Dereyi görmeden paçayı sıvama

# Dert gezer, derman da gezer (Fatmana Dağdaş’dan naklen Said Dağdaş):
# Dert saklayanda kalır

# Dertsiz baş yok, yarasız çam yok (Fatmana Dağdaş): Herkesin bir sorunu, derdi var

# Dervişin fikri ne ise zikri de odur

# Devden büyük dert var

# Deve, devenin ötüşünden bilir (M

Baz’dan naklen Said Dağdaş, Dodurgalı, 26

07

2003):
# Deveye boynun eğri, demişler; nerem doğru ki, demiş

# Deve boynuz ararken kulaktan olmuş

# Deve, devenin ötüşünden bilir (M

Baz, Dodurgalı, 26

07

2003):
# Deveyi yardan atlatan, bir tutam ottur

# Deveye kalkta oyna demişler bir damla bir çardak yıkmış

# Dibi görünmeyen sudan geçme

# Dibin ahlat, doruğunu kim aşıladı (Remzi Doğan)? “Soyuna dön!” anlamında (Remzi Doğan, Kalecik-Çaykaya köyü, Orman Müh

, 27

02

2006)

# Dikensiz gül olmaz

# Dilenciye borçlu olma, ya düğünde ister ya bayramda

# Dilin durdu başın esen, dilin durmaz başın kesen (Fatmana Dağdaş): “Bana benden olur her ne olursa, başım rahat eder dilim durursa!„ atasözü ile de aynı anlama gelmektedir

# Dimyat’a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak

# Dinsizin hakkından imansız gelir

# Dinsizin ipi ile Kuyuya inilmez

# Dişi kuş yapar yuvayı, içini dışını sıvayı sıvayı

# Doğru söyleyeni Dokuz köyde kovarlar

# Doğru söyleyenin bir ayağı üzengide gerek

# Domuzdan post gâvurdan dost olmaz

# Dost acı söyler

# Dost ayağa, düşman başa bakar (Fatmana Dağdaş): Bu atasözü başka yörelerde “Dost başa, düşman ayağa bakar!” şeklinde kullanılıyor

# Dost başa düşman ayağa bakar

# Dost kara günde belli olur

# Dost kazan dost! Düşman anandan da doğar

# Dost olmayınca düşman bilinmez (F

Dağdaş, Aralık 1980)!
# Dost yüzünden, düşman gözünden belli olur

# Dostum beni ansında (getirdiği hediye) bi’ çürük fındık olsun kaynak
# Dostlar alışverişte görsün

# Döner taşım yok öter kuşum yok

# Dövüşerek pazarlık et, güle güle ayrıl

# Dut kurusuyla yar sevilmez

# Dünya duaylan (dua ile), elek sıvaylan (sıva ile) (Fatmana Dağdaş): Dua etmenin önemli olduğu, eleği korumanın onun bakımıyla olduğu misal getirilerek anlatılmaktadır

# Dünya malı dünyada kalır

# Dünya Sultan Süleyman’a bile kalmamış

# Dürüst yolda yürüyemezken, döşemeye at koşturmaya gidersin (F

Dağdaş, Eylül 1983)!
# Düşenin dostu olmaz

# Düşman ayağa dost basa bakar

# Düşmanı karıncaysa, sen fil olur

# Düşmanım yok deme! Anan doğuruverir (F

Dağdaş, Aralık 1980)!
# Düşmanın karıncaysa da kork

# Düt demeye dudak gerek

# Düzlükte kurt ulusa, evde itin bağrı sızlar

10-09-2012	#10
Prof. Dr. Sinsi	A Dan Z Ye Türk Atasözleri Arşivi # Dört atanın dördü de hak # Dün öleni dün gömerler # Dünya Süleyman’a bile kalmamış # Dünya bir, işin bin # Dünya bir gemi, akıl yelkeni, fikir dümeni, kolla kendini, göreyim seni # Dünya bir yağlı kuyruktur; yiyebilene aşk olsun # Dünya bol olmuş neye yarar, pabuç dar olduktan sonra # Dünya dört kulplu bir kazan, bir kulpundan tut da kazan # Dünya gençten gence, dinçten dince # Dünya iki kapılı handır # Dünya malı dünyada kalır # Dünya tükenir, yalan tükenmez # Dünya ölümlü, gün akşamlı # Dünyada tasasız baş bostan korkuluğunda bulunur # Dünyanın iki başı bir gelmez # Dünyanın ucu uzun # Dünyayı sel bassa ördeğe vız gelir # Dünyayı umutla yemişler # Düt demeye dudak gerek # Düt demeye dudak ister # Düzlükte kurt ulusa, evde itin bağrı sızlar # Düğün aşıyla dost ağırlanmaz # Düğün değil bayram değil eniştem beni niye öptü # Düğün el ile, harman yel ile # Düğün olur iki kişiye, kaygısı düşer deli komşuya # Düğünde Fatmacığı kim bilir? # Düğünü okuyucu boklar # Düş uykudan sonra olur # Düşenin dostu olmaz # Düşman, düşmanın halinden bilmez # Düşman düşmana gazel okumaz # Düşmana yarak gerek, ya düşmandan ırak gerek # Düşmanın karınca ise de hor bakma # Düşmez kalkmaz bir Allah # Düştünse toprağa sarıl # Düşüne düşüne görmeli işi, sonra pişman olmamalı kişi # Dağ adamı, hasta eder sağ adamı! (F Dağdaş, Leyla Baz): # Dağ başından duman eksik olmaz # Dağ dağ üstünde olur, ev ev üstünde olmaz # Dağ dağa kavuşmaz insan insana kavuşur # Dağ dumansız insan hatasız olmaz # Dağa çıkan keçinin dağa çıkan oğlağı olur “Anaları ne ki, danaları ne olsun” deyiminin anl yakın anlamda düşünülebilir Komşu ilçe Gölhisar ve civarında “Çama çıkan kişinin,çama çıkan oğlağı olur” şeklinde kullanılmaktadır # Dam alçak, sopa kalkmaz! (Sebati Şener (Emekli öğretmen), Antalya-Akseki’nin Kuyucak kasabasından, 10082004): Bu atasözü; iktidarların icraatlarında her istediğini, gönlünden geçeni rahatlıkla yapamadığını, farklı kesimlerden gelebilecek tepkileri zaman içinde eritmeyi, adım adım yol almayı tercih ettiklerini anlatmak için kullanıldı # Dam tıpırtısı, karı bıtırtısı, var ömrümü yok etti! # Dama dama göl olur, dada dada heç olur (Selahaddin Kusekenani, Şarki Azerbaycan-İRAN, 66 1999):“Damlaya damlaya göl olur, azar azar kullanmakla biter” anlamında # Damlaya damlaya göl olur # Danışan dağ aşmış, danışmayan yolu şaşmış # Darağacı kurulduktan sonra, cellâtın Bağdat’tan gelir Foyan ortaya çıktıktan, iş işten geçtikten sonra beklenen çabuk gelir Kaçış olmaz anlamında… # Darı unundan baklava, incir ağacından oklava olmaz # Darlıkta dirlik olmaz # Davetsiz gelen döşeksiz oturur # Davul dengi dengine çalar # Davulun sesi uzaktan hoş gelir # Dayak bile nasiple yenir(Yüksel Erdoğan, 1967’li, 9102003, Beyşehir-Gölyaka, Or Müh)! # Dede koruk yer, torunun dişi kamaşır # Deden yok, dede paran yok (sorumluluğun yok, rahatsın) kaynak # Dediğim dedik, çaldığım düdük # Deli kız, akıllı gelin olur (1852007, 1981’li Birdal Yaman’dan naklen Celil Yaman, 1979’lu, Bartın-Ulus’lu)! Kız gelin olunca gerçek sorumluluk sahibi olur anlamında… # Deli deliyi gördüğünde, değneğini saklarmış # Deli kız, akıllı gelin olur (1852007, 1981’li Birdal Yaman’dan naklen 1979’lu, Bartın-Ulus’lu Celil Yaman’dan naklen Said Dağdaş)!: Kız gelin olunca gerçek sorumluluk sahibi olur anlamında… # Deliye yel veriyor, eline bel veriyor kaynak # Değirmende doğmuş sıçan gök gürlemesinden korkmaz # Dem de çift, gam da çift gelir (Dodurgalı Ayşe Mak, 2082003): Üst üste gelen iki musibeti açıklamak için kullanılan bir atasözü # Deme dostuna, der dostuna Bir gün olur tuz basarlar postuna # Demir nemden insan gamdan çürür # Demir tavında dövülür # Demir tavında, dilber çağında # Deniz sevilir de, densiz sevilmez # Deniz yoğurt olmuş da yemeye kaşık bulunmamış # Denize düşen yağmurdan korkmazmış # Denize düşen yılana sarılır # Derdini söylemeyen derman bulamaz (Fatmana Dağdaş): # Dere her zaman kütük getirmez (M Baz, 1929 doğumlu, 220802)! Her zaman ticarette kazanç olmayabilir, bu nedenle ileriye dönük tedbir almak gereklidir anlamında # Dere her zaman kütük getirmez(1929 doğumlu M Baz’dan naklen Said Dağdaş,220802, Denizli-Dodurgalar)”!: “Araz (Aras nehri) her zaman kütük getirmez!” Azerbaycan Türkçesindeki atasözü ile aynı anlamda… Her zaman ticarette kazanç olmayabilir, bu nedenle ileriye dönük tedbir almak gereklidir anlamında # Dereyi görmeden paçayı sıvama # Dert gezer, derman da gezer (Fatmana Dağdaş’dan naklen Said Dağdaş): # Dert saklayanda kalır # Dertsiz baş yok, yarasız çam yok (Fatmana Dağdaş): Herkesin bir sorunu, derdi var # Dervişin fikri ne ise zikri de odur # Devden büyük dert var # Deve, devenin ötüşünden bilir (M Baz’dan naklen Said Dağdaş, Dodurgalı, 26072003): # Deveye boynun eğri, demişler; nerem doğru ki, demiş # Deve boynuz ararken kulaktan olmuş # Deve, devenin ötüşünden bilir (M Baz, Dodurgalı, 26072003): # Deveyi yardan atlatan, bir tutam ottur # Deveye kalkta oyna demişler bir damla bir çardak yıkmış # Dibi görünmeyen sudan geçme # Dibin ahlat, doruğunu kim aşıladı (Remzi Doğan)? “Soyuna dön!” anlamında (Remzi Doğan, Kalecik-Çaykaya köyü, Orman Müh, 27022006) # Dikensiz gül olmaz # Dilenciye borçlu olma, ya düğünde ister ya bayramda # Dilin durdu başın esen, dilin durmaz başın kesen (Fatmana Dağdaş): “Bana benden olur her ne olursa, başım rahat eder dilim durursa!„ atasözü ile de aynı anlama gelmektedir # Dimyat’a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak # Dinsizin hakkından imansız gelir # Dinsizin ipi ile Kuyuya inilmez # Dişi kuş yapar yuvayı, içini dışını sıvayı sıvayı # Doğru söyleyeni Dokuz köyde kovarlar # Doğru söyleyenin bir ayağı üzengide gerek # Domuzdan post gâvurdan dost olmaz # Dost acı söyler # Dost ayağa, düşman başa bakar (Fatmana Dağdaş): Bu atasözü başka yörelerde “Dost başa, düşman ayağa bakar!” şeklinde kullanılıyor # Dost başa düşman ayağa bakar # Dost kara günde belli olur # Dost kazan dost! Düşman anandan da doğar # Dost olmayınca düşman bilinmez (F Dağdaş, Aralık 1980)! # Dost yüzünden, düşman gözünden belli olur # Dostum beni ansında (getirdiği hediye) bi’ çürük fındık olsun kaynak # Dostlar alışverişte görsün # Döner taşım yok öter kuşum yok # Dövüşerek pazarlık et, güle güle ayrıl # Dut kurusuyla yar sevilmez # Dünya duaylan (dua ile), elek sıvaylan (sıva ile) (Fatmana Dağdaş): Dua etmenin önemli olduğu, eleği korumanın onun bakımıyla olduğu misal getirilerek anlatılmaktadır # Dünya malı dünyada kalır # Dünya Sultan Süleyman’a bile kalmamış # Dürüst yolda yürüyemezken, döşemeye at koşturmaya gidersin (F Dağdaş, Eylül 1983)! # Düşenin dostu olmaz # Düşman ayağa dost basa bakar # Düşmanı karıncaysa, sen fil olur # Düşmanım yok deme! Anan doğuruverir (F Dağdaş, Aralık 1980)! # Düşmanın karıncaysa da kork # Düt demeye dudak gerek # Düzlükte kurt ulusa, evde itin bağrı sızlar