Atatürk Ve Türk Dil Kurumu

24081936
Dolmabahçe Sarayı'ında Dil Bilginleri İle Birlikte


29 Eylül 1932: Gazi, öğleden sonra (1400-1800) Dolmabahçe Sarayı’ndaki Kurultay toplantı salonunda Prof Ragıp Hulûsi (Özdem), Sâmih Rifat (Horozcu) ve Hasan Âli (Yücel) Beylerin tezlerini dinlediler


1 Ekim 1932: Öğleden sonra 1400’te Kurultay toplantı salonunu teşrif ederek; Köse Raif Paşaoğlu Fuat, Abdullah Battal (Taymas), Bedros Zeki (Usman) Beylerin tezlerini ve tartışmalarını dinlediler Ayrıca, TDTC yöneticilerinden Kurultay düzenleyicilerinden Ruşen Eşref (Ünaydın), Ruşenî (Barkın), Hasan Âli (Yücel), Ali Canip (Yöntem), Celâl Sahir (Erozan), Ahmet Cevat (Emre) Beylerle de bir süre görüştüler



2 Ekim 1932: Gazi, Niyazi Ahmet Banoğlu’nun yazdığına göre bugün de Dolmabahçe Sarayı’nda Kurultay çalışmalarına katıldılar Dil tartışmalarını dinlediler O gün, Hüseyin Cahit (Yalçın) ve Faik Âli (Ozansoy) Beyler tezlerini sunmuşlardır Hüseyin Cahit Beyin tezi tartışma yaratmıştır Hasan Âli (Yücel), Ali Canip (Yöntem), Fazıl Ahmet (Aykaç), Dr M Şükrü (Akkaya), Sâmih Rifat (Horozcu), Sadri Etem (Ertem) ve Namdar Rahmi (Karatay) söz alarak bu tez üzerinde görüşlerini açıklamışlardır



18081934
II Dil Kurultayı Çalışmaları - İstanbul




3 Ekim 1932: Gazi, öğleden sonra (1400-1800) Kurultay toplantı salonunu teşrif ederek Halit Ziya (Uşaklıgil), Ahmet Cevat (Emre), Ali Canip (Yöntem), Reşat Nuri (Güntekin) Beylerin tezlerini dinlediler Ayrıca; Kurultay’ı düzenleyenlerden Ahmet İhsan (Tokgöz), Ali Canip (Yöntem), Ahmet Cevat (Emre), Prof Dr Saim Ali (Dilemre), İhsan (Sungu) ve Ruşenî (Barkın) Beylerle bir süre görüştüler

4 Ekim 1932: Öğleden sonra (1400-1900) Kurultay çalışmalarını takip ederek; Prof Dr Saim Ali (Dilemre), İhsan (Sungu), Ruşenî (Barkın), Ahmet İhsan (Tokgöz), Fuat (Köprülü), Besim (Atalay) Beylerle, Mediha Muzaffer Hanımın tezlerini dinlediler Toplantıdan sonra Celâl Sahir (Erozan), Ruşenî (Barkın), Ahmet İhsan (Tokgöz), Falih Rıfkı (Atay), Prof Yusuf Ziya (Özer), Besim (Atalay) Beylerle görüştüler Gazi’nin, Kurultay’ın günlük çalışmalarının ardından Kurultay düzenleyicilerinin bazılarıyla yaptığı görüşmelerde o günkü çalışmaları değerlendirdiği görüşündeyiz



24-29 Ağustos 1936
Atatürk Dolmabahçe Sarayında III Dil Kurultayı'nda Katılımcılarla Birlikte



5 Ekim 1932:Gazi Mustafa Kemal, öğleden sonra (1400-1600) Kurultay’ın son oturumunda hazır bulundular Tüzük değişikliği ve program çalışmalarını izlediler Seçimlerden önce salondan ayrıldılar Kurultay kapandıktan sonra Boğaziçi’nde tekneyle bir gezinti yapıp 2000’de Dolmabahçe Sarayı’na döndükten sonra Kurultay’da TDTC Umumî (Genel) Merkez Heyetine (Kuruluna) seçilen Başkan Sâmih Rifat (Horozcu), Genel Yazman (Umumi Kâtip) Ruşen Eşref (Ünaydın), Sayman (Muhasip) Besim (Atalay), Celâl Sahir (Erozan), Ahmet Cevat (Emre), Prof Ragıp Hulûsi (Özdem), Hâmit Zübeyr (Koşay), Hasan Âli (Yücel) ve İbrahim Necmi (Dilmen) Beylerle Maarif Vekili Dr Reşit Galip (Baydur) Beyi, ayrıca Kurultay düzenleme kurulundan Ali Canip (Yöntem) ve Ruşenî (Barkın) Beyleri kabul ettiler Bu kabulde, Gazi’nin Merkez Heyeti üyelerini tebrik ettiği, başarılar dilediğini tahmin etmek güç olmasa gerek Ayrıca, Kurultay’ın değerlendirilmesinin yapıldığını da bu tahmine ekleyebiliriz Gazi, aynı gün, Kurultay’ın tamamlanması dolayısıyla Başbakan İsmet (İnönü) Bey'e bir telgraf göndererek; “Kurultay’ın değerli çalışmasından, yüksek duygular ortaya koymasından ne kadar sevindiğini” bildirmişlerdir Telgrafta ayrıca Kurultay’ın kapanışında İsmet Bey'in adı geçince çok alkışlandığı da belirtilmiştir

6 Kasım 1932: Gazi, Çankaya Köşkü’nde, TDTC Fahri Başkanı ve Maarif Vekili Dr Reşit Galip (Baydur), TDTC Genel Merkez Heyeti Üyesi ve Kol Başkanlarından Ruşen Eşref (Ünaydın), Ahmet Cevat (Emre), Hâmit Zübeyr (Koşay), Prof Ragıp Hulûsi (Özdem), İ Necmi (Dilmen), Celâl Sahir (Erozan), Naim Hâzım (Onat) ve Besim (Atalay) Beyleri kabul edip görüştüler, muhtemelen yemek yediler Falih Rıfkı Atay da o gün Köşk’teydi Ata’nın sofrası bir akademik tartışma alanıydı Bu yemekte Türkçe ve yapılması gerekenler konusunun konuşulduğundan hiç şüphemiz yok






24-29 Ağustos 1936
Atatürk Dolmabahçe Sarayında III Dil Kurultayı'nda Katılımcılarla Birlikte



4 Aralık 1932:TDTC’nin ağır hasta olan Başkanı Sâmih Rifat (Horozcu) Bey'in 3 Aralık 1932 günü İstanbul’da vefat etmesi üzerine Kurucu ve Koruyucu Başkan Gazi Mustafa Kemal, TDTC Başkanlığına bir başsağlığı mektubu gönderdiler
21 Aralık 1932: Gazi, SSCB Ankara Büyükelçiliği tarafından kendisine armağan edilen dille ilgili 23 kitabı, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliğinin bir yazısıyla TDTC’ye gönderdiler

4 Ocak 1933: Gazi, saat 1700’de TDTC’nin Ankara Vakıf Apartmanı sırasındaki Anadolu Kulübünden devralınan binasına gelip Genel Merkez Kurulu (Umumi Merkez Heyeti) toplantısına başkanlık ettiler Bu toplantıya; Millî Eğitim (Maarif) Bakanı Dr Reşit Galip (Baydur)’in yanı sıra Ruşen Eşref (Ünaydın), Besim (Atalay), İ Necmi (Dilmen), Celâl Sahir (Erozan), Ahmet Cevat (Emre), Prof Ragıp Hulûsi (Özdem), Hâmit Zübeyr (Koşay), Hasan Âli (Yücel) Beyler ve Türk Tarihi Tetkik Cemiyetinden Âfet (İnan) Hanım katıldılar Toplantıda alınan kararların en önemlisi, tüzüğe göre fahriî başkan konumundaki Millî Eğitim Bakanı Dr Reşit Galip’in başkanlığı gelecek kurultaya kadar asaleten yürütmesi oldu Millî Eğitim Bakanlarının TDK Başkanlığını yürütmesi uygulaması öylesine benimsendi ki, tüzük değişikliği yapılarak 1936 (III Kurultay)'dan itibaren 1951 yılı olağanüstü kurultayına değin devam etti



24-29 Ağustos 1936
Atatürk Dolmabahçe Sarayında III Dil Kurultayı'nda Katılımcılarla Birlikte



7 Mart 1933: TDTC Genel Merkez Kurulu, Kurum binasında Gazi Mustafa Kemal’in başkanlığında toplandı Toplantıda Arapça ve Farsça kelimelere karşılık bulunması için bir dil anketi açılmasına karar verildi 8 Mart gününe de sarkan toplantıya TDTC Başkanı ve Millî Eğitim Bakanı Dr Reşit Galip (Baydur), Ruşen Eşref (Ünaydın), İ Necmi (Dilmen), Besim (Atalay), Celâl Sahir (Erozan), Ahmet Cevat (Emre), Prof Ragıp Hulûsi (Özdem), Hâmit Zübeyr (Koşay), Hasan Âli (Yücel)’in yanı sıra CHP Genel Sekreteri Recep (Peker) ve Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Yusuf Hikmet (Bayur) Beyler de katıldılar Alınan karar uyarınca dil anketi açılıp birçok Arapça ve Farsça kelimeye Türkçe karşılık bulundu

23 Mart 1933: Gazi, TDTC Başkanı ve Millî Eğitim Bakanı Dr Reşit Galip (Baydur) ve Genel Merkez Kurulundan Besim (Atalay), Ahmet Cevat (Emre), Prof Ragıp Hulûsi (Özdem), Hasan Âli (Yücel), Naim Hâzım (Onat) ve Hâmit Zübeyr (Koşay) Beyleri Çankaya Köşkü’nde kabul edip görüştüler Bu görüşmede TDTC’nin çalışmaları ve dil anketi uygulamasının konuşulduğu muhakkaktır O gün ayrıca, S Maksudî (Arsal), Hasan Cemil (Çambel), ve Yusuf (Akçura) ile de bir süre görüşmüşlerdir



24-29 Ağustos 1936
Atatürk Dolmabahçe Sarayında III Dil Kurultayı'nda Katılımcılarla Birlikte



2 Nisan 1933:Çankaya Köşkü’nde gece Gazi Mustafa Kemal’in başkanlığında TDTC Genel Merkez Kurulu ve bazı üyeler toplandılar Toplantıya; TDTC Başkanı ve Millî Eğitim Bakanı Dr Reşit Galip (Baydur), Genel Yazman Ruşen Eşref (Ünaydın), Sayman Besim (Atalay), Prof Ragıp Hulûsi (Özdem), Ahmet Cevat (Emre), Celâl Sahir (Erozan), İ Necmi (Dilmen), Hâmit Zübeyr (Koşay), Naim Hâzım (Onat), Prof Yusuf Ziya (Özer), Yusuf (Akçura) ve Sadri Maksudî (Arsal) katıldılar Bu toplantıda dil anketi çalışmaları üzerinde durulduğunu tahmin ediyoruz

27 Temmuz 1933: Genel Yazman Ruşen Eşref (Ünaydın) Bey'in başkanlığında toplanan TDTC Genel Merkez Kurulunun dil anketi değerlendirme toplantısına bir ara Gazi de gelmiş, çalışmaları incelemiş, memnuniyetini bildirerek üyeleri teşvik etmişlerdir

17 Ağustos 1933: Yalova’dan İstanbul’a dönen Gazi Mustafa Kemal, Dolmabahçe Sarayı’na gelen TDTC Genel Merkez Kurulu üyeleriyle bir toplantı yaptılar Bu toplantıyla ilgili Anadolu Ajansının haberi şöyledir:

“Türk Dili Tetkik Cemiyeti Umumi Merkez Heyeti, bugün Umumi Kâtip (Genel Yazman) Ruşen Eşref (Ünaydın) Bey'in reisliği altında Dolmabahçe Sarayı’nda toplanarak iki celse (oturum) yapmıştır

Cemiyetin hami (koruyucu) reisi Gazi Mustafa Kemal, Cemiyetin müzakere etmekte olduğu odayı, yanlarında Muallim Âfet (İnan) Hanım, Meclis Reisi Kâzım (Özalp) Paşa, Hikmet (Bayur, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri) olduğu hâlde lütfen teşrif ederek uzun zaman toplantıya riyaset (başkanlık) ettiler”

Bu toplantıda dil anketine gelen cevaplar üzerinde çalışıldığına şüphe yoktur Çünkü, aynı konudaki toplantılar, 23 ve 24 Ağustos 1933 günleri de sürdürülmüştür




23 Ağustos 1933:TDTC Genel Merkez Kurulu, Genel Yazman Ruşen Eşref (Ünaydın) Bey'in başkanlığında Dolmabahçe Sarayı’nda toplanarak dil anketi çerçevesinde Arapça ve Farsça kelimelere bulunan Türkçe karşılıklar üzerinde çalışmıştır Gazi’nin bu konuya verdiği önem ve çalışmaları yakından izlemesi dolayısıyla bu toplantının ve devamının Dolmabahçe Sarayı’nda yapıldığı açıktır Toplantılar; 24, 26 ve 31 Ağustos 1933 günlerinde de sürdürülmüştür Sarayda, TDTC’nin bir çalışma odası bulunmaktaydı Toplantıyla ilgili bilgi Anadolu Ajansı kanalıyla kamuoyuna verilmiştir

12 Ağustos 1934: TDTC Genel Merkez Kurulu ve II Kurultay Merkez Bürosu üyeleri Dolmabahçe Sarayı’nda biri sabah, diğeri öğleden sonra iki toplantı yaptılar Gazi Mustafa Kemal, öğleden sonraki toplantıya başkanlık ettiler Toplantıda, 18 Ağustos 1934 tarihinde sarayda toplanacak olan II Türk Dili Kurultayı’nın hazırlıklarını gözden geçirdiler Toplantıya TBMM Başkanı Kâzım F (Özalp), Genel Yazman İbrahim Necmi (Dilmen), Sayman Besim (Atalay), Naim Hâzım (Onat), Hasan Âli (Yücel), Ahmet Cevat (Emre), Ali Canip (Yöntem) ve Prof Dr Saim Ali (Dilemre) katıldılar

18 Ağustos 1934: Kurucu ve Koruyucu Başkan Gazi Mustafa Kemal, Dolmabahçe Sarayı’nda toplanan II Türk Dili Kurultayı’nı 1400’te teşrif edip 1800’e değin çalışmaları izlediler Millî Eğitim Bakanı Abidin (Özmen) Bey'in açış konuşmasını, Genel Yazman İ Necmi (Dilmen) Bey'in iki yıllık çalışma raporunu dinleyip, yeni program taslağının müzakerelerini takip ettiler Ahmet Cevat (Emre) Bey'in tezinin birinci bölümünü dinlediler





19 Ağustos 1934:Gazi, öğleden sonra 1400’te II Kurultay toplantı salonunu teşrif ederek akşama değin yapılan konuşmaları dinlediler Ahmet Cevat (Emre), Prof Dr Saim Ali (Dilemre), Doç Ahmet (Caferoğlu) Beylerin tezlerini ilgiyle takip ettiler Doç Ahmet (Caferoğlu) “Rus Dilinde İlk Türk Dili Yadigârları” başlıklı tezini sunarken konu dışına çıkan sözler söyleyince Gazi, salonu terk ettiler Bunun üzerine Kurultay Başkanı TBMM Başkanı Kâzım F (Özalp), konuşmacının sözünü keserek kendisini kürsüden indirdi

20 Ağustos 1934: Gazi, 1400-1800 saatleri arasında II Türk Dili Kurultayı’nda hazır bulunup sunulan tezleri dinlediler Bugün, Naim Hâzım (Onat), Yusuf Ziya (Özer) Beyler tezlerini sundular

21 Ağustos 1934:Gazi, 1400-1800 saatleri arasında II Kurultay çalışmalarını izlediler Prof Dr Reşit Rahmeti (Arat), Tahsin Ömer, Dr Şevket Aziz (Kansu), Prof Meşçeninov ve Prof Dr W Friedrich Carl Giese ve Agop Martayan (Dilaçar)’ın tezlerini dinlemişlerdir

22 Ağustos 1934: Gazi, 1400-1800 saatleri arasında II Kurultay’da yapılan konuşmaları dinlediler Bugün; Hakkı Nezihi, Prof Salih Murat (Uzdilek), Prof Aleksandr N Samoiloviç, Harp Akademisi Komutanı Korg Ali Fuat (Erden) tezlerini sundular



TDK Üyeleri İle



23 Ağustos 1934:Gazi, saat 1400’te II Kurultay’ın toplandığı salonu teşrif ettiler Saat 1530’da Kurultay sona erinceye değin çalışmaları izlediler Komisyonların sunulan tezler hakkındaki raporlarını dinlediler

26 Eylül 1934: Gazi Mustafa Kemal, yanında Başbakan İsmet (İnönü) Bey olduğu hâlde saat 1730’da Ankara Halkevi’ni teşrif edip locasından TDTC’ce düzenlenen II Dil Bayramı toplantısını izleyip saat 1930’da Çankaya Köşkü’ne döndüler Aynı gün; TDTC Başkanı ve Millî Eğitim Bakanı Abidin (Özmen) ve TDTC üyelerinden Besim (Atalay), Naim Hâzım (Onat) ve Velet Çelebi (İzbudak) Beylerle görüştüler

31 Ocak 1935:Atatürk, akşamüstü TDTC yönetici ve üyelerinden bir grupla Dolmabahçe Sarayı’nda bir toplantı yaptılar Basına yansımayan bu toplantıya kimlerin katıldığı ve hangi konuların görüşüldüğü bilinmiyor Ancak, TDTC çalışmalarıyla o günlerin güncel konusu Arapça ve Farsça kelimelere Türkçe karşılıklar bulunması üzerinde durulduğu söylenebilir

15 Nisan 1935: Atatürk, 14 Nisan gecesinden başlayarak uyumaksızın Çankaya Köşkü’nde dil bilginleriyle birlikte Türkçeyle ilgili incelemeler yaptılar Bu çalışmaya TDTC Genel Merkez Yönetici ve Kol Başkanlarından İbrahim Necmi Dilmen (Genel Yazman) Naim Hâzım Onat, Ahmet Cevat Emre, Hasan Âli Yücel, İsmail Müştak Mayakon ve Üye Reşat Nuri Güntekin katıldılar





12 Temmuz 1935: Atatürk, TDTC’nin kuruluşunun 3 yıl dönümü dolayısıyla Genel Yazman İ Necmi Dilmen’in saygı ve teşekkürlerini bildiren telgrafını cevaplandırdılar Çektikleri telgrafın başında “Türk Dili Araştırma Kurumu Genel Sekreterliğine”, hitabı bulunmaktadır Telgrafta; “Kurumun üç yıl içinde büyük işler yaptığı, Kurum çalışanlarının bununla övünmeleri gerektiği” belirtilerek başarılar dilenmektedir

26 Eylül 1935: Atatürk, 3 Dil Bayramı dolayısıyla TDTC’nin çektiği telgrafı cevaplandırdılar “TDK’nin verimli çalışmasını sevinçle andığını belirterek Dil Bayramı'nı kutladığını” bildirdiler Tamim Telgraf ve Beyannameler, kitabında telgraf tarihi yanlış olarak 21 Eylül yazılmıştır III Kurultay'dan önce TDK adı kullanılmaya başlamıştır

1 Kasım 1935:Atatürk, TBMM yasama yılını açış konuşmasında Türk Tarihi ve Türk Dili Tetkik Cemiyetlerinin çalışmalarından; “Türk tarih ve dil çalışmaları büyük inanla beklenilen ışıklı verimlerini şimdiden göstermektedir” diye söz etmişlerdir

25 Kasım 1935: Atatürk, Cenevre'de bulunan Afet İnan'a yazdığı mektuba, Çankaya'daki sofrasında "dil dersleri" sırasında çekilmiş bir fotoğrafı, 25XI1935 tarihini atarak imzalayıp göndermişlerdir






12 Ocak 1936: Atatürk, saat 1700’de Çankaya Köşkü’nde DTCF öğretim üyeleriyle TTK ve TDTC üyelerine bir çay verdiler Aynı gün, ayrıca TDTC Başkanı ve Kültür (Millî Eğitim) Bakanı Saffet Arıkan, TDTC Genel Yazmanı İ Necmi Dilmen’le dilci ve edebiyatçılardan Prof Fuat Köprülü, Prof Yusuf Ziya Özer, İhsan Sungu, Abdülkadir İnan ve İsmail Müştak Mayakon’u da kabul edip görüştüler

22 Ağustos 1936: Atatürk, Dolmabahçe Sarayı'nda Türk Tarih Kurumunun III Türk Dil Kurultayı dolayısıyla verdiği çayda, dil bilginlerine şu sözü söylemişlerdir: "Dünya dil âlimlerinin Türk âlimleriyle beraber çalışmaları, dil ilminin şimdiye kadar halledemediği birçok güçlüklerin hallini kolaylaştıracaktır"

24 Ağustos 1936: Atatürk, Dolmabahçe Sarayı’nda toplanan III Türk Dili Kurultayı’nın açılış törenini şereflendirdiler Açılış oturumunda bir konuşma yapan Türk Tarih Kurumu Asbaşkanı Âfet (İnan), Atatürk’ten naklen şunları söyledi: “Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumunun kendinden ayrılmaz eşidir Bu iki kurum, birlikte yükselmesi, birbirini tamamlaması icabeden iki aydın abidedir” Atatürk, açış konuşmalarını, TDK çalışma raporunu ve Prof Yusuf Ziya Özer’in tezini dinlediler Kurultay’ın o günkü çalışması 1730’da sona erdi III Kurultay’da ağırlıklı olarak Güneş Dil Teorisi ele alındı