Şengül Şirin
|
Cevap : Beypazarı’nın Geleneksel Evlerinde Kapılar
A- Bölüntüsüz Kapılar : Kendi içinde iki alt gruba ayrılır
1- Pervazsız Kapılar : Bu tür kapılarda çakma tekniği uygulanmıştır Kapının hazırlanışı çakma tekniğinde açıklanmıştı Bütün yükü arkadaki kuşaklar çektiği için, ön yüzde herhangi bir çerçeve olmaz (4 Çizim ) Türkiye genelinde genellikle avlu kapılarında görülürken, Beypazarı’nda ev kapılarında da kullanılmıştır Toplam 79 örnekten 8 tanesi bu tiptedir ( Bkz Liste 1-8 örnekler ) Siirt’ten Edirne’ye kadar genellikle avlu kapılarında en çok uygulanan tiplerdendir Bu yüzden Sivas, Erzurum, Tokat, Safranbolu, Kula, Uşak, Kastamonu, Bitlis, Eskişehir, Bursa gibi merkezlerin adını vermekle yetineceğiz[3] 17 yydan Hubanname-Zenanname’deki bir minyatürdeki avlu kapısı da aynı tekniktedir[4] 1606, 1889, 1903 olmak üzere üç tarih bulunan Diyarbakır Cemil Paşa Konağı’nda ve 1878 tarihli bir evde de vardır
2- Pervazlı Kapılar : Birinci gruptan tek farkı, kapının alt, üst ve yan yüzlerine birer ahşap
çakılmasıdır Bu ahşapla ön yüzdeki tahtalar aynı seviyede oldukları için, bunlar gerçekte taşıyıcı birer pervaz oldukları halde, görünüş bakımından birinci gruba yakındır Beypazarı’nda bir örneğine rastladık (3 Çizim A 2 ) (Liste 9 örnek)
B- Tek Bölmeli Kapılar : Taklit pervazlı çakma kapı tekniğinde yapılmışlardır
1- Bu grubun A 1 grubundan tek farkı, ön yüzde ince çıtalarla düşey dikdörtgen bölüm oluşturulmasıdır Fazla yaygın değildir, 2 örneği belirlenmiştir (Bkz Liste 10,11 örnekler) (5 - 6 Çizim ) Kula evlerinde de benzer örnekler görülmektedir[6] Adı tarihi ve yeri belirtilmeyen bir evin kapısında yine aynı düzenleme vardır[7]
2- Taklit pervazlı çakma tekniğinde anlatıldığı gibi, kuşaklanan kapının ön yüzünde kenarlara pervaz görünüşü veren ama taşıyıcı niteliği olmayan tahtalar çakılır ( 7 Çizim ) Sadece 1 örneği vardır (Bkz Liste 12 örnek)
C- İki Bölmeli Kapılar : B 2 grubundan farkı, yan pervazlar yerine çakılan iki tahtanın, iç pervaz yerine çakılan bir tahta ile birleştirilerek, kapıda düşey eksende iki dikdörtgen alan elde edilmesidir Bu grubun bütün örnekleri taklit pervazlı çakma tekniğinde yapılmışlardır Her avlu hem ev kapılarında tek veya çift kanat olarak kullanılmıştır 13 tanesi tek kanatlı ev kapısı ( bkz liste 13-25 örnekler), 21 tanesi iki kanatlı ev kapısı (liste 26-46 örnekler), 4 tanesi iki kanatlı avlu kapısı ( 47-50 örnekler), 1 tanesi tek kanatlı avlu kapısı ( liste 51 örnek) olmak üzere 79 toplam örnekten 39 tanesi bu tiptedir ve en yaygın grubu oluştururlar Yapımları ve teknikleri basittir Beypazarı’nda da daha çok geç dönem evlerinde görülürler ( 8 - 11 Çizimler ) 17 yy Osmanlı yazmalarından Divan-ı Nadiri’den bir minyatürdeki Gazanfer Ağa Medresesi’nin kapısı bu tiptedir[8] Eskişehir’de hem ev hem avlu kapılarında hem aynı, hem de üst ve altta ikişer veya üstte yan yana iki altta bir göbek gibi farklı tipleri tespit edilmiştir[9] Bursa Hazma Bey Türbesi’nin geç dönemde değiştirildiği anlaşılan kapısı da iki bölmelidir[10] 18 yy a tarihlenen İst Sütlüce’deki ev ve Hasköy Hahambaşı Konağı kapıları, 20 yy başına tarihlenen Cihangir Hasan Efendi Konağı kapılarının çoğu bu gruptandır[11]
D- Üç Bölmeli Kapılar : Kendi içinde 5 alt gruba ayrılır Geçme tekniği ile yapılmışlardır Bu tip, bütün alt grupları ile en fazla uygulanan ikinci türdür Aynı şekilde Eskişehir evleri kapılarındaki yaygın tiptir, örnekleri ilgili bölümlerde gösterilecektir Türkiye’de Anadolu Selçuklularından itibaren anıtsal mimarimizde yoğun olarak kullanılmışlardır
1- Üç Eşit Göbekli Kapılar :Pervazları iki iç pervaz ile birleştirilmesiyle üç eşit göbek oluşturulmuştur Belirlenen tek örneği Beypazarı Müzesi olarak kullanılan evin iki kanatlı kapısıdır ( 12 Çizim-Liste 52 örnek) Eskişehir[13] evlerindekilerin yine sade olmasına karşılık, Kastamonu’daki örneklerde bölümlerin içi çıtalar çakılarak değişik şekillerde bezenmişlerdir[14] İst Beyoğlu Asmalı Mescit Minare Sokaktaki 19 yy tarihlenen evin kapısında[15], Diyarbakır’da 1899 ve 1903 tarihlerini taşıyan evde, 1898 ve 1901 tarihlerini taşıyan evde, 1911 tarihli evde ve Cahit Sıtkı Tarancı Evi’nde bölümler kare değil de dikdörtgendir [16] Cahit Sıtkı Tarancı Evi kapısı üzerindeki duvardaki kitabede 1747 tarihi olmasına karşılık, kapı 19 yy dan kalma olmalıdır Nitekim 1865 tarihli bir evde[17] hemen hemen aynısı bir kapı vardır ve Diyarbakır’da bu tipin yaygın olduğunu, 1936 tarihli evdeki kapı[18] ise, 20 yy da da bu biçimin devam ettiğini göstermektedir
2- Bu tipte üstte ve altta yatay dikdörtgen birer göğüs ortada yan yana iki düşey dikdörtgen göbek yer alır Bir örneğine rastlanmıştır ( 3 Çizim D-2, 13 Çizim – Liste 53 örnek) Aynı düzenleme Eskişehir ve Ormana (İbradı) evlerinde de bulunur[19] 1493 tarihli Edirne Süleyman Paşa Camisi’nin muhtemelen sonradan değiştirilen kapısı da bu tiptedir[20] 18 yya tarihlenen Gebze Kadri Usta Evi kapılarında[21], 1890 yılında yaptırıldığı belirtilen Karaman Hacı Lütfullah Efendi Evi dolap kapağı[22], 1885-1895 yıllarına tarihlenen Karaman Tahir Özyol Evi dolap kapağı[23], tarih vermesi bakımından önemlidir Bu tipteki Ankara Yusuf Oğraş Evi Divanhane kapısı[24] cephe çizimi ve kesitleri, uygulamayı göstermesi bakımından dikkate değerdir
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|