Şengül Şirin
|
Cevap : Cami Mimarisinin Gelişimi
• Emeviler dönemi
Emeviler Fustat, Basra ve Kûfe'de bulunan camileri onarıp eklemeler yapmış ve bunlara yenilerini eklemiştir Ancak, gene de halife Abdülmelik'in, 691'de Kudüs'te yaptırdığı Kubbetüssahra* bu aşamada bir cami niteliği taşımaz Burası Kabe'de olduğu gibi, daha çok bir ziyaret ve tavaf yeri olarak tanımlanabilir Öte yandan, Abdülmelik'in 702'de yaptırdığı Mescidi Aksa ise, kıble duvarına dik olarak uzanan sahın-larıyla, daha çok bir hıristiyan bazilikasını andırır
Cami mimarisi için en erken örnek olarak Şam'daki Ümeyye camisi gösterilebilir Bu yapının yerinde daha önce Roma-lılar'a ait Jüpiter tapınağı bulunuyordu Bizans döneminde ioannes kilisesi olarak kullanılan yapı (IV yy), müslümanların Şam'ı almaları üzerine yıktırılmış, yerine halife Velit I döneminde kilisenin planına benzeyen Medine camisi yaptırılmıştı Bu yapıda, kıble duvarına koşut olarak uzanan üç şahın, dikey bir orta şahınla kesiliyordu Sahınların kesiştikleri yerde, dört sütun üzerinde kemerlerle taşınan bir kubbe bulunuyordu Taş ve tuğla kullanılan yapıda, çatı ahşaptı ve avlu iki katlı reyaklarla çevriliydi
Öte yandan, Tunus'un Kayrevan yöresinde, 670'te yaptırılan Seydiukba camisi, 724 ve 836 yıllarında olmak üzere iki kez genişletildi Ukba bin Nafia tarafından bir ordugâh camisi olarak yaptırılan bu yapıda, mihraba dikey olarak uzanan on yedi şahın bulunur Bu sahınlar geniş bir orta şahınla kesilir
Çatı K Afrika'da ilk kez görülen at nalı biçimindeki kemerlerle taşınır Ortada, biri mihrap önüne, ötekisi son cemaat yeri üzerine gelecek biçimde iki kubbe bulunur Dilimli mihrap önü kubbesine tonoz bingilerle geçilmekte, kubbe bu biçimiyle istiridye kabuğunu andırmaktadır Yapı genel olarak süslü nişleri, tonoz bingileri ve dilimli kemerleriyle iran etkisi taşır Endülüs'te bulunan Kurtuba camisi ise revaklı bir avlu ile kıble duvarına dik olarak uzanan on bir şahından oluşan planıyla, emevi camilerinin planını sürdürür Kurtuba camisi'nde görülen bu özellikler, K-B Afrika'daki Mu-rabıtlar'ın ve Muvahhitler'in dinsel yapılarını da etkilemiştir Murabıtlar döneminden Cezayir Ulu camisi, Fas'taki El -Karaviyn camisi ile Tlemsen camisi, Mu-vahhitler döneminden Tinmel, Kutubiye, Sevilla ve Rabat'taki Hasan camileri bu etkileri taşıyan örneklerdir
• Abbasiler dönemi Emeviler, 750'de egemenliklerini Abbasiler'e kaptırınca, halifelik Hz Muhammet'in amcası Abbas bin Abdülmuttalip'in soyundan olan Ebul-abbas'a geçti Dolayısıyla siyasal ve kültürel merkez de Şam'dan Bağdat'a taşındı, sanatta iran etkisi görülmeye başlandı Bu dönemden günümüze yalnızca iki cami ulaştı Mezopotamya'da bulunan bu yapılar, Samerra Ulu camisi ile Ebudülef camisi'dir Halife Mutasım'ın, Bağdat'ın K'inde kurdurduğu (836) ve 838-892 arasında Abbasiler'e başkentlik yapan Samerra kentinde bulunan Ulu cami 848-852 tarihleri arasında tamamlanmıştır Mimarisiyle, önceki dönemin camile-riyle benzerlikler gösteren yapı, kıble duvarına dikey uzanan yirmi beş şahından oluşur, avlusu birkaç sıra revakla çevrilidir Caminin emevi mimarlığından ayrılan özelliği ise, kullanılan gerecin tuğla olmasıdır
"Malviye" denilen ve caminin dışında yer alan minarenin, Mezopotamya zig-guratlarından etkilenilerek yapıldığı öne sürülür Samerra'nın 15 km kadar K'indeki Caferiye kentinde bulunan Ebudülef camisi (860-861), planı ve dış görünüşüyle Samerra Ulu camisi ile benzerlikler gösterir Bu yapıda da tuğla kullanılmıştır Ancak bu camide görülen sivri kemerler Abbasi dönemi mimarlığının getirdiği bir yeniliktir Bu dönemin cami mimarlığının etkileri Kahire'de ibni Tolun'un yaptırdığı (877-879) İbnitolun camisi'nde görülür Genel özellikleriyle Samerra Ulu camisi ve Caferiye Ebudülef camisi'ne benzeyen bu yapıda önemli yeniliklerle de karşılaşılır
Abbasi camilerinde görülen kalemsi izlenim, yapının dış duvarlarına açılan pencerelerle hafifletilmiş, tuğla duvarlar alçıyla sıvanmıştır Yapının harim bölümü, türk üslubundaki sivri kemerlerle, kıble duvarına koşut olarak uzanan beş şahına ayrılmıştır Türklerin, Abbasiler döneminde Samerra'ya getirdikleri alçı süslemelerin benzerlerine bu yapıda da rastlanır Bu dönemde İran'ın çeşitli bölgelerinde meydana getirilen yapılarda da tuğla ve kerpiç kullanıldığından, bugüne çok az örnek ulaşabilmiştir Bunların en eskisi Damgan'daki Tarıhane camisi'dir
Samerra Ulu camisi ve Caferiye Ebudülef camisi'ne benzeyen bu yapının yanı sıra Nayin camisi de (960), aynı örneğe uygun olarak yapılmış, ancak sonradan eklenen bölümlerle ilk biçimi bozularak günümüze ulaşmıştır Yapının sütunları ve mihrabı geometrik ve bitkisel motifli alçı süslemelerle kaplıdır Hazar denizi kıyısındaki Demavent camisi de (XI yy), aynı özelliklere sahiptir Nişapur'daki ilk Mescidi Cuma'nın da bu dönemden kaldığı sanılır Kimilerine göre Ebu Müslim el -Horasani tarafından 750'de, kimilerine göreyse Amr bin Leys tarafından IX yy'da yaptırılan bu caminin harim bölümünün ahşap direkli olduğu ve önünde bir avlusu bulunduğu öne sürülür
• Fatımiler dönemi Abbasiler'in Emevi-ler'den aldıkları halifelik kurumunun Bağdat'taki yetkesi sarsılmaya ve zayıflamaya başlayınca, ortaya iki yeni devlet çıktı Bunlardan biri siyasal ve kültürel merkez olarak Kurtuba'yı (Cordoba) ilan eden, Şam'daki Emevi soyundan gelen ispanya Emevileri, ötekiyse Mısır'da Hz Muhammet'in kızı Fatma'nın soyundan gelen ve Ebu Muhammet Ubeydullah tarafından kurulan Fatımi devletidir Egemenlikleri 200 yıl süren Fatımiler, islam sanatına berberi olmalarından ötürü K Afrika, şii olmalarından ötürü de iran etkilerini getirmişlerdir, ilk kentleri olan Mehdiye'de-ki Mehdiye camisi, kıbleye dik olarak uzanan dokuz şahından oluşur
Yapıdan günümüze yalnızca mihrap bölümünün kalıntılarıyla, avluya girişi sağlayan kapı re-vağı kalmıştır Dışarıya doğru taşkın olan at nalı biçimindeki taçkapı, Sasani eyvanlarıyla, Roma zafer taklarının etkilerini taşır Sfaks Ulu camisi'ndeyse (998), derinliğine uzanan on dokuz sanının üzeri geçme tonozlarla örtülmüştür Üst üste üç kuleden oluşan minaresi, Kayrevan camisi' nin minaresine benzer 964'te Mısır'ı ele geçirerek Fustat yakınlarındaki Kahire kentini kuran Fatımi kölelerinden Cevher bin Abdullah da Camiülezher*'i yaptırdı (970-972) Planıyla Umeyye camisi'ne benzeyen yapının, tonoz bingili kubbelerinde İran etkisi görülür Birçok açıdan ibnitolun camisi'ne ve Camiülezher'e benzeyen El-Hakim camisi 990-1003 tarihleri arasında yaptırılmıştır Dış cephesindeki nitelikli taş işçiliğinden, yapımında Suriyeli ya da G-D anadolulu ustaların çalışmış oldukları anlaşılır 1125'e tarihlenen El -Akmer camisi ise tümüyle taştan yapılmıştır Cephesinde yer alan ve içleri istiridye biçiminde motifli sivri kemerli nişleri, kufi yazı frizleri, madalyonları ve mu-kamas süslemeleriyle oldukça zengin bir mimarisi vardır
Talayi bin Ruzzik tarafından yaptırılan Salihtalayi camisi (1160), plan ve düzenlemesiyle geleneksel özellikleri yansıtır Halife El-Muntansır'ın başkomutanı Emirülcuyuş'un yaptırdığı El -Cuyuşi camisi (1085), her açıdan yeniliklerle dolu olup daha sonraki dönemlerde geliştirilecek olan bir düzenleme anlayışına sahiptir Yapı, öndeki giriş bölümünün sağında yer alan merdiven, solda aptest almaya ayrılmış bir salon ve ortada kare biçimindeki giriş dehliziyle üç bölümlü olarak tasarlanmıştır Orta bölüm, bir avlu ile, bunun sağında ve solunda yer alan tonoz örtülü birer odadan oluşur Mihrabın önünde elipsoit* bir kubbe bulunur Mihrabın da bulunduğu harim bölümüne çifte sütunlara dayanan üç kemerli bir kapıdan girilir Harimin solundaki kubbeli türbe, Mısır islam mimarlığında ilk kez karşılaşılan bir örnektir Türbenin sivri kemerlerinde yer alan ve Mısır'daki ilk örneği oluşturan tuğla mukarnaslar ile mihraptaki alçı süslemeler açık bir biçimde Asya etkisi gösterir
• Gazneliler dönemi
Gazneliler döneminden (X-XI yy'lar), günümüze hiçbir cami yapısı ulaşmamıştır Kimi tarihsel kaynaktan ve yapılan kazılardan anlaşıldığı kadarıyla, Mesut III ve Sultan Mahmut'un saraylarında camiler de vardı Öte yandan Leşkeribazar camisi'nde (XI yy) yer alan mihrap önü kubbesi, ilk örnek oluşturması açısından önemli bir yapıdır Ayrıca Sultan Mahmut tarafından yaptırıldığı sanılan ve ilk ahşap cami olduğu öne sürülen bir camiden de söz edilir
• Karahanlılar dönemi
X yy'da Samaniler'i yenerek güçlenen Karahanlılar'ın, Orta Asya'dan Maveraünnehir'e değin uzanan çok geniş bir alanda gerçekleştirdikleri yapılar, tuğla gerecin kullanılması yüzünden bugüne gelememiştir Bu dönemden çok az örnek bulunmaktadır XV yy'da Şeybaniler'in Buhara'nın Şehristan mahallesinde yaptırdıkları Kalyan camisi' nin, daha önce karahanlı hükümdarı Ars-lan Han (1087-1130) tarafından aynı yerde yaptırılmış olan caminin eşi olduğu biliniyor Eski yapının geleneğe uygun avlulu ve payeli bir planı vardı Karahanlılar döneminden kalma minarenin gövdesi on üç kuşakla süslüdür, şerefenin altını çini yazı frizi dolanır Şirkebir camisi'nin (X yy) mihrabında görülen alçı bezemeler, daha sonraki tüm yapılarda kullanılarak Karahanlı mimarlığında geleneksel bir öğe olmuştur Merv yakınlarındaki Talkatanbaba camisi ise (XI yy), mihrap önü kubbesi ve enine gelişen mekân anlayışıyla, daha sonra yapılacak olan türk camilerine örnek oluşturmuş önemli bir yapıdır Buhara yakınlarındaki Hazerdega-ron camisi (XI yy), planı ve mimarisiyle gelişmiş bir örnektir, kubbesi tonozlarla çevrilidir Sütunlu bir planı olan Mugahat-tari camisi (XII yy), bezemelerinin zenginliğiyle dikkati çeker
• Büyük Selçuklular dönemi
Oldukça geniş bir alana yayılan Büyük Selçuklu devleti, ele geçirdiği topraklarda pek çok mimarlık ürünü vermiş, ancak bunların çoğu harap olmuştur Dönemin en önemli yapılarından biri, büyük selçuklu sanatının tüm özelliklerini yansıtan İsfahan'daki Mescidi Cuma'dır İlk olarak 755'te Abbasiler döneminde El-Mansur tarafından ağaç direkli, on dokuz sahınlı ve kerpiç sıvalı olarak yaptırılan cami, 1080'de selçuklu sultanı Melikşah'ın veziri Nizamül-mülk tarafından onartılmış ve G'deki eyvana bitişik kubbeli bir mekân eklettirilmiş-tir Bu ek bölüm, görünümüyle gotik üslubu andırır Caminin K'indeki kubbeli bölüm, 1088'de Terken Hatun adına veziri Tacimülk tarafından yaptırılmıştır 1121'de batıniler bu camiyi yakmış ve dört eyvanlı olarak yenilemişlerdir Bu yapı İlhanlılar (1310), Muzafferiler (1366), Timurlular (1447), Akkoyunlular (1475) ve Safeviler'in (1531) eklemeleri ve onarım-larıyla bugünkü görünümünü kazanmıştır Yapı, anıtsal selçuklu camilerinin ilk örneği olarak, iran ve Türkistan'daki öteki camileri de etkilemiştir Türkler, ortaya koydukları yapıtlarla Iran cami üslubunu da etkilemiş ve ona yeni biçim kazandırmışlardır Tek kubbeli ve köşk biçiminde Gülpayegan camisi (1105-1118), Kaçarlar döneminde (XVIII yy) dört eyvanlı bir yapıya dönüştürülmüştür İsfahan'daki Mescidi Cuma ile benzerlikler gösteren kubbesi, tonoz bingilere oturur Mihrap, frizi örgülü kufi yazıdan oluşur, ilk yapıldığında tek kubbeli plan Kazvin'deki Mescidi Cuma (1119), ilhanlılar döneminde değişikliğe uğramıştır
Yapı gereci olarak tuğlanın kullanıldığı cami, zengin alçı ve çini bezemeleriyle dikkati çeker Mihrapla kubbenin dış bezemeleri Kaçarlar dö-nemindendir Gene Kazvin'deki Mescidi Haydariye de benzer türden bir yapıdır Cami, Kaçarlar döneminde yapılan eklemelerle medreseye dönüştürülmüştür Mihrap'taki zengin alçı süslemeler, daha sonra Anadolu selçuklu sanatını etkileyecektir Duvarlar, lacivert ve firuze renkli çinilerden oluşan bir frizle süslüdür Zeva-re camisi (1135) ise dört eyvanlı olarak yapılan ilk camilerden biri olma özelliğini taşır Eyvanlar tuğladandır ve duvarlarda yüzeysel kemerler bulunur Kubbe, içerden baklava biçiminde bezemelidir 1156'da yaptırılan mihrabı alçı süslemelidir Eski bir abbasi camisinin yerine yapılan Ardistan'daki Mescidi Cuma tek kubbelidir, duvarları rumi, palmet motifleri ve nesih, kufi yazı frizleriyle bezelidir Mihraplardan biri alçı bezemelidir, mavi zemin üzerine kırmızı renkte motifler işlenmiştir
• Zengiler ve Eyyubiler dönemi Cami mimarisi, Büyük Selçuklu devletinin parçalanmasıyla ortaya çıkan devletlerde de gelişimini sürdürmüştür Musul-Halep atabeyi Nurettin Zengi döneminden Musul Ulu camisi ile 1169'da yeniden yaptırılan Halep Ulu camisi, bu açıdan önem taşır Şam Ümeyye camisi'ne benzeyen Halep Ulu camisi, mermer kaplamaları ve mo-zaikleriyle dikkati çeker Yapı on beş kemerle avluya açılır Zengiler dönemi camileriyse avluya genellikle üç kemerle açılırlar Medresenin Cindeki bir bölümün cami olarak kullanılması, bu dönemde, daha çok, medrese mimarisinin gelişimine neden olmuştur Eyyubiler döneminde de sünni mezhebini yaymak amacıyla medrese yapımına önem verilmiştir Dönemin en önemli camileri arasında Şam'daki Camiültövbe (1231), Camiülak-sab, Camiülcerrah ve Camiülyelboğa (1347) belirtilebilir
• Memluklar dönemi Memluklar döneminde yeni bir cami üslubu geliştirilmiştir Memluk sultanı Baybars I döneminden Kahire Baybars camisi'nde (1266) İbnito-lun ve El-Hakim camilerinin etkileri açıkça görülür Ancak dörtte birlik bir bölümü kalmış olan yapı, kare planlı bir duvarla çevriliydi; dikdörtgen avlunun D, K ve B'sında çifte revaklar vardı Bu cami dışa taşkın taçkapısı bezemeleriyle selçuklu dönemi örneklerini andırır Ana mekân kıbleye koşut olarak uzanan altı şahından oluşur, bunları orta eksende üç dikey şahın keser Bu sahınlar mihrap önündeki kubbeli mekânda son bulur Melik Nasır Muhammet tarafından iç kalede yaptırılan cami (XIV yy başı), bir avlu çevresinde yer alan dört eyvanlı bir plana sahiptir Sittimiska (1339), Mardani (1340), Aksungur (1346) ve Şeyhmüeyyet (1415-1420) camileri de avlulu ve sütun-lu cami geleneğini sürdüren daha yalın örneklerdir Kahire'deki camileri en çok etkileyen şema, türk mimarlığında görülen medrese-cami örneğidir Sultan Kalavun döneminden Kalavun külliyesi (1285), medrese, türbe, mescit ve maristan'dan oluşur; geniş bir geçidin sol yanında mescit ve medrese, sağındaysa türbe ve minare yer alır
K'deki maristan, yıkıntı halindedir G'deki büyük eyvan üç sahınlıdır; orta şahın daha büyük tutulmuştur İki eyvanlı ilmalak camisi'nde (1319), asıl ibadet yerini oluşturan eyvan, avludan daha büyüktür Sultanhasan medrese camisi de (1356-1363) dört eyvanlıdır Orta avluya açılan eyvanlardan G'deki, camiyi oluşturur Duvarlar mozaik bezemelidir, mihrap ise çokrenkli mermerdendir Mihrabın iki yanında bulunan kapılardan, 55 m yüksekliğinde kubbeyle örtülü türbeye geçilir Yapının selçuklu sanatından etkilendiğini gösteren en önemli özelliği, taçkapının ana eksenden yana doğru kaydırılmış olmasıdır Anıtsal görünüşlü cephe, kesme taştandır
Bu yapının planı, kimi küçük ayrılıklarla Emirülyusufi (1373) ve Berkuk Medrese-camisi'nde de uygulanmıştır Cami ve türbeden oluşan Sultanberkuk camisi (1400'e doğru), taçkapının yanlarında yer alan iki minaresi, geniş boyuttaki avlusu, ana ibadet mekânının iki yanına yerleştirilmiş yüksek kubbeli türbe-leriyle bakışık planlı bir yapıdır Cami -medrese yapılarını birleştiren Kayıtbay camisi (1472-1474), kubbesinin ve minaresinin bezemeleri, kırmızı-beyaz taşlardan örülmüş duvarlarıyla görkemli bir örnektir Bu yapıda taçkapıyı izleyen bir koridorla kare planlı avluya geçilir Daha önce kubbeyle örtülü olan bu mekân günümüzde açıktır Haç biçimi planlı yapıda, K ve G eyvanları küçük tutulmuştur, iki yan hücre ile büyütülen B eyvanı ise avlu genişliğindedir Mescit olarak değerlendirilen D eyvanı at nalı biçimindeki bir kemerle avluya açılır Elishaki (1481) ve Ganibey (1427) camilerinde de aynı özelliklerle karşılaşılır Çerkez Memlukları döneminde yan eyvanların küçük tutulması özelliği, önceki dönemde görülen cami -medrese işlevli yapıların yerini, artık yalnızca cami işlevli olanların almasından ileri gelmektedir
• İlhanlılar ve Umurlular dönemi Büyük Selçuklu devletinin yıkılmasından sonra İran'da egemenlik kuran ilhanlılar ve Ti-murlular, burada çeşitli mimari yapıtlar ortaya koydular İlhanlılar döneminde Tebriz, Sultaniye, Meraga ve Herat kentlerinde, Gazan Han, Olcaytu, Ebu Sait Bahadır Han zamanında birçok cami, medrese, türbe, darüşşifa ve kervansaray yapılmıştır Bu dönemden kalma camilerde, selçuklu camilerinin etkisi belirgindir Ebu Sait Bahadır Han döneminden Veramin Ulu camisi (1322) dört eyvanlıdır, tonoz bingili kubbesi galeriyle çevrilidir Yüksek tutulan iç ve dış taçkapılar çini bezemelidir Yezd Mescidi Cuması da (1375-1442) revaklı ve eyvanlı bir yapıdır Rizaiye'de-ki Mescidi Cuma (XIII), paye"li, üç sahınlı ve mihrap önü kubbesiyle derinlemesine gelişen planıyla Anadolu camilerini anımsatır Vezir Tacettin Ali'nin Tebriz'de yaptırdığı Mescidi Alişah camisi (1312-1322) anıtsal boyutlarda dört eyvanlı bir örnektir
Dönemin öteki önemli yapıtları arasında Natanz Mescidi Cuma'sı (1304-1309), Kirman Mescidi Cuma'sı (1349), Yezd'deki Vaktüssaat sayılabilir Timurlular döneminde ise daha çok medrese yapımına önem verilmiştir Meşhed kentindeki Gevherşad camisi (1418), dört eyvanlı, avlusu iki katlı revaklarla çevrili bir yapıdır Cami olarak değerlendirilen uç eyvanı soğan biçiminde kubbeyle örtülüdürBu eyvanın yanlarında yer alan minarelerle cephe mimarisine özen gösterilmiştir Bu dönemden bir başka yapı da Tebriz'deki, 1465/1466'ya tarihlendirilen ve Karakoyunlular'dan Cihan Şah'ın kızı Saliha Hatun'un yaptırdığı Mavi cami ya da Gök mescit'tir Değişik bir planı olan yapıda kubbe tüm orta mekâna egemen olacak biçimde tasarlanmıştır Bu bölümün selçuklu camilerindeki avlunun karşılığı olduğu, çevresini üç yönden dolanan küçük kubbeli galerilerin de avlu çevresindeki revakların yerine geçtiği öne sürülür Köşelerde yer alan minareler ön cepheye zengin bir görünüm kazandırır Çok yıkık olan yapının mavi-yeşil çinili süslemeleri de önemlidir
• Safeviler dönemi XVI ve XVII yy'larda İran'a egemen olan Safeviler döneminde birçok cami yapılmıştır Bu dönem camilerinin en önemli özelliği iç ve dış cephelerin renkli çinilerle bezenmiş olmasıdır İsfahan'daki Şah Abbas döneminden Şeyhlütfullah camisi (1603), zengin bezemeli taçkapısı ve kubbesiyle dikkati çeker Şah Abbas'ın mimar Ebul Kasım'a yaptırdığı (1612-1630) Mescidi Şah'ta avlulu ve dört eyvanlı şemanın, o güne değin görülmemiş yeni bir uygulamasıyla karşılaşılır Yapı, kubbeli mekânın yanlarında yer alan ve her biri sekizer kubbeyle örtülü derinliğine salonları ve revaklı avlularıma, geleneksel plandaki örneklerden ayrılır Çifte minareli taçkapı, yapıyla bulunduğu meydanın (Meydanı Şah) eksenlerinin aynı olmaması yüzünden eğiktir Daha geniş olan ortadaki iç avlunun önünde kubbeli bir mekân bulunur Aynı durum, yanlarda yer alan eyvanlarda da görülür Bu dönemde iran'da meşhed yapımına da önem verilmiştir Safevi hanedanı kurucusu Şeyh Safi için Erbil'de yaptırılan meşhedin bir bölümü olan cami, sekiz köşeli planıyla öteki örneklerden ayrılır Bu yapıda da duvarlar, çiniler ve nişlerle süslüdür
1855'e değin eklemelerle genişletilen, Şiilerin sekizinci imamı İmam Rıza için yaptırılmış olan Meşhed camisi' nin duvarları da içten ve dıştan çinilerle kaplıdır, kubbelerin dış yüzeyleri ise altın yaldızlıdır Abbas I döneminden Hz Fatma meşhedi de dönemin önemli örneklerindendir Feth Ali Şah tarafından onartılan yapı, çok büyük bir avlu çevresine yerleştirilmiş dört eyvanlı camiler planın-dadır Altın yaldızla kaplanmış ana kubbe Asya etkileri taşır Minarelerin örtülü şerefeleri de değişik üsluptadır Irak'ta yaşayan İran etkisi altındaki Şiiler de yaptıkları camilerde aynı özellikleri uygulamışlardır Irak'taki önemli meşhedler arasında, Necef'teki Meşhedi Ali, Kerbela'daki Meşhedi Hüseyin, Samerra'da on ikinci imamın kaybolduğu yerde kurulan meşhed ve Bağdat'ta, yedinci ve dokuzuncu imamların mezarlarının üzerindeki Kazi-meyn camisi sayılabilir
• Hindistan'da türk-islam dönemi Hindistan'daki islam sanatı örnekleri, türk-iran -hint etkileri taşıyan seçmeci bir üslubun ürünüdür Ahmedabad'daki Rani Rupa-vati camisi, eyvanlarının türk-iran üslubu karışımı olan sivri kemerleri, dışa taşkın zengin bezemeleri ve hint sanatı etkisindeki minare kaideleriyle bu dönemin ilginç bir örneğini oluşturur Benzer özellikler, Ahmet Şah döneminden Ahmeda-bad Mescidi Cuma'sıyla Muhafızhan Sipri camilerinde de gözlenir XVI yy'atarih-lenen Seydiseyyit camisi'nin pencere şebekelerindeki bezemeler, hint-islam sanatının, mermer işçiliğinde yarattığı üst düzeyde örneklerdir Hindistan'da görülen ve yan yana üç kubbenin örttüğü, enine gelişen bir mekân şeması, sütunlu büyük camilerin yanı sıra küçük camilerde de uygulanmıştır
Delhi'deki Baragumbat camisi (XV yy) ile Agra'daki Şah Cihan döneminden Moti mescidi (1648-1655), bu planda yapılardır Delhi yakınlarındaki, Hümayan döneminde başlatılıp Serşah döneminde bitirilen Kilaikuhna camisi, enine gelişen dar bir plan gösterir, üç bölümlü ana mekânın her bir bölümü bir kubbeyle örtülüdür, yanlardaki küçük kubbeli bölümler ayrıca yarım kubbelerle desteklenmiştir Yapının süslemelerinde türk-islam özellikleri görülmekle birlikte, kubbeye geçişi sağlayan konsollarda, balkon ve gömme sütunlarda hint etkisi belirgindir Bir tepe yamacındaki geniş bir teras üzerine kurulu olan Fethpûr camisi de seçmeci üslupta bir yapıdır
Yüz elli basamakla çıkılan caminin revaklı avlusuna, görkemli bir taçkapıdan (Bülend Dervâza) geçilir Avlunun B'sında kıble yönünde namaz kılınan mekânlar bulunur Büyük bir alana kurulmuş olan Bicapur camisi, Adil Şah I dönemindendir Bitirilememiş olmakla birlikte, planı ve sütunlanyla seçmeci üslupta bir yapı olduğu belirgindir Avlunun K'inde, kıble yönündeki ana mekân, kırık sivri kemerler ve yalnızca içerden görülebilen küçük kubbelerle örtülü bölümlere ayrılmıştır Kıble duvarının köşelerinde minareler yükselir Luknov'daki imambara camisi (XVIII yy), çok büyük boyutlarda bir yapı olmasına karşılıktekdüze izlenimi veren bir örnektir
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|