Menfi Tespit Davasının Türleri

b) Menfi Tespit Davasının Türleri


Borçlu ödeme emrine itiraz etmemiş ya da itiraz etmiş ancak itirazını tetkik merciinde öne sürmemiş olsa bile, bedelsizlik, sahtelik, geçersizlik ve takas nedenlerine dayanarak menfi tespit davası açabilir Senet borçlusu menfi tespit davasını icra takibinden önce ya da sonra, yani icra takibi devam ederken açabilir (İİK 72/1) İcra takibine etkisi bakımından bu tür davaları takipten önce ya da sonra açılan biçiminde ikiye ayırabiliriz[18]

1 İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davası

İcra ve İflas Yasası’nın 72/2 maddesi hükmü uyarınca, borçlu, kendisini ödemek zorunda olmadığı bir borçla tehdit eden alacaklıya karşı, böyle bir borcu olmadığının saptanması için, henüz icra takibine girişilmemiş olsa bile, bir menfi tespit davası açabilir Ancak bunun koşulu, borçlu bulunulmadığının hemen saptanmasında borçlunun korunmağa değer bir yararı olmalıdır

Bedelsiz senet borçlusunun takipten önce dava açmakta korunmağa değer nitelikte bir yararı bulunduğunu, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 161977 günlü içtihatın da
“…Bedelsiz senet borçlusu davacının ileride lehtarı tarafından yapılacak takip ve davayı karşılamak üzere, senet iptali davası açması mümkündür Bu gibi hallerde iptal sadece dava edilen kişi yönünden geçerli olur”
yaklaşımıyla açıkça vurgulamaktadır[19]

Yargıtay borçlunun hemen dava açmakta çıkarının bulunmadığı hallerde davayı reddetmektedir 15 Hukuk Dairesi binanın sözleşmeye uygun tamamlanmasının teminatı olarak verilen bononun iptali için açılan davayı henüz şart gerçekleşmediğinden bahisle reddetmiştir[20] O halde borçlunun ileri sürdüğü borçtan kurtulma nedenlerine göre her somut olayda borçlunun tespit davası açmakta bir çıkarının bulunup bulunmadığı mahkeme tarafından değerlendirilmelidir Örneğin, senedin arkasındaki asıl borç münasebeti bir akde dayanıyor ve senet lehtarı henüz akde aykırı davranmamışsa borçlunun dava açmakta hukuki yararının olduğu kabul edilemez[21]
Borçlu tarafından menfi tespit davası açılmasına rağmen daha önce icra takibi olmasa bile alacaklının davadan sonra borçlu aleyhine icra takibine girişmesi mümkündür Borçlunun açacağı menfi tespit davası kendisini icra etkisinden(kendiliğinden) korumaz Bunun için borçlunun İİK 72/2 maddesi hükmü uyarınca davayı görmekte olan mahkemeden icra takibinin durdurulması hakkında ihtiyati tedbir kararı verilmesini talep etmesi gereklidir[22]

2) İcra Takibinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davası

Senet alacaklısının borçlu aleyhine icra takibine başlaması halinde borçlunun herhangi bir nedenle ödeme emrine itiraz etmemesi veya itiraz edipte itirazını İİK md 68′ deki belgelerle kanıtlayamaması halinde hakkında icra emri kesinleşebilir
İİK’ nun genel amacı alacaklıya bir an önce alacağına kavuşturmak olup borçlunun borcu bulunmadığı hallerde ihmali nedeniyle borçlu bulunmadığı parayı alacaklıya ödemek durumunda kalması yasanın amacına uygun değildir İşte 72 madde bu dengesizliği telafi etmek amacıyla kanuna ilave edilmiştir[23] Borçlu icra takibinden sonra alacaklıya karşı menfi tespit davası açarken icra takibinden önce açılan menfi tespit davasından farklı olarak hukuki yararını kanıtlamak zorunda olmadığı yönünde görüşler mevcut olduğu gibi[24]hukuki yararın dava şartı olduğu ve menfi tespit davası icra takibinden sonra da açılsa hukuki yararın kanıtlanması gerektiği şeklinde görüşlerde mevcuttur[25]

Ancak icra takibinden sonra açılan menfi tespit davasında, mahkemece ihtiyati tedbir yoluyla icra takibinin durdurulmasına karar verilemez Sadece teminat karşılığında icra veznesine girmiş olan paranın alacaklıya ödenmemesi yolunda geçici önlem kararı verilebilecektir

Yalnız unutulmaması gereken önemli husus da borçluya karşı icra takibine başlayan lehtar değil de senedi ciro yoluyla elde eden sonraki hamil ise kendisine karşı dava açılması borçlunun zararına hareket ederek senedi elde etmesi halinde mümkündür Aksi halde menfi tespit davası açılamaz

__________________