|
Prof. Dr. Sinsi
|
Atatürk'ün Çalışma Arkadaşları Ve Hayatları
İsmet İnönü (1884-1973)
24 Eylül 1884’te İzmir’de doğdu Babası Malatya’lı Hacı Reşit Bey, Annesi Cevriye Hanımdır(1) 1892 yılında Sivas Askeri Rüştiyesi’ne kaydoldu 1895’te Rüştiye’yi bitirdi Ardından Sivas Mülkiye İdadisi’ne devam etti Bu okulun altıncı sınıfından tasdikname ile Halıcıoğlu’nda Mühendishane-i Berri-i Hümayun’un İdadi kısmının üçüncü sınıfına girdi(2) 13 Şubat 1901’de Mühendishane-i Berri-i Hümayun’a (Topçu Harbiyesi) başladı 1 Eylül 1903’te bu okulu birincilikle bitirdi Erkân-ı Harbiye (Harp Akademisi) sınıfına ayrılan Mustafa İsmet, 26 Eylül 1906’da Kurmay Yüzbaşı rütbesiyle Akademi’den mezun oldu Mustafa İsmet’in Mustafa Kemal, Ali Fuat Cebesoy, Kazım Orbay, Kazım Karabekir ve Asım Gündüz ile aynı çatı altında buluşup tanışması bu okulda başladı
Üç sınıfta (Top, Süvari, Piyade) bölük idare ve kumanda etmek üzere 2 Ekim 1906’da 2 Ordu’ya atandı(3) 20 Ekim 1906’da Edirne’deki Topçu 8 Alay’ın 3 Bataryası’na tayin edildi 7 Kasım 1908’de Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) rütbesine yükseltilen Mustafa İsmet, 13 Ocak 1908’de 2 Ordu, 2 Süvari Fırkası (Tümeni) Erkân-ı Harbiyesi’nde görevlendirildi 31 Mart 1909 irtica hareketi olarak bilinen İstanbul askerî ayaklanmasını bastırmak için Rumeli’den yürüyen Hareket Ordusu’na katıldı
Yeniden yapılandırılan silahlı kuvvetlerin 4 Edirne Kolordusu Erkân-ı Harbiyesi’ne (Kurmaylığına) 15 Ocak 1911’de tayin edildi 13 Şubat 1911’de Yemen Kuvve-i Mürettebe Erkân-ı Harbiyesi’ne memuren ve geçici olarak görevlendirildi 26 Şubat 1912’de Yemen Kuvay-ı Umumiye Komutanlığı Erkân-ı Harbiye Riyaseti’ne (Kurmay Başkanlığı’na) atandı Fedâkârâne hizmetlerinden dolayı 26 Nisan 1912’de rütbesi Binbaşılığa yükseltildi
8 Nisan 1913’te Büyük Karargâh-ı Umumi 1 Şubesi’nde görevlendirildi(4) 15 Aralık 1913’te Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Dairesi (Genelkurmay Başkanlığı) 3 Şubesi’ne atandı
Balkan Muharebesi’ndeki yüksek hizmetleri ve fedakarlıklarından ötürü 1 Mart 1914’te iki sene kıdem zammı ile ödüllendirildi 29 Kasım 1914’te Kaymakamlığa (Yarbay) yükseltildi Birinci Dünya Harbi’nden almış olduğu üç yıl kıdemle de 14 Aralık 1915’te rütbesi Albaylığa yükseltildi ve Çanakkale’de bulunan 2’nci Ordu’nun Kurmay Başkanlığı’na atandı 2 Ordu Doğu Cephesi’ne gittikten sonra bu ordunun 16 Kolordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa’yı Diyarbakır’da ilk karşılayan Albay İsmet Bey oldu Mustafa Kemal Paşa, 25 Kasım 1916’da 2 Ordu Komutanı Vekili olunca Albay İsmet Bey’in 4 Kolordu Komutanlığı’na atanmasını teklif etti ve 12 Ocak 1917’de bu teklif gerçekleşti İsmet Paşa’nın stratejik birliklere komutanlık dönemi de, 4 Kolordu Komutanlığı’yla başladı
1 Mayıs 1917’de Gazze Cephesi’ndeki 20 Kolordu Komutanlığı’na atandı(5) 19 Haziran 1917’de Sina Cephesi’ndeki 3 Kolordu Komutanlığı’na tayin edildi(6) Tehlikeli bir şekilde hasta olan Mustafa İsmet Bey, Halep’te hastaneye ve oradan 14-15 Ekim 1918’de trenle İstanbul’a hareket etti 22 Ekim 1918’de İstanbul’a geldi 24 Ekim 1918’de Harbiye Nezaret Müsteşarlığı’na tayin edildi(7)
1920 yılı Ocak ayının ilk günlerinde Ankara’ya geldi(8) 26 Ocak 1920’de Polis Vezâif ve Muamelatının tanzim ve ıslahı için teşkil olunan komisyonda görevlendirildi(9) 3 Nisan 1920’de yeniden Ankara’ya geldi(10) Büyük Millet Meclisi’nin çalışmalarına katıldı ve ilk dönemde Edirne Milletvekili seçilerek TBMM üyesi oldu(11) 3 Mayıs 1920’de Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekili seçildi(12) Ocak 1920’de Garp Cephesi komutanlığı görevine atandı 6 Ocak 1921’de Bursa ve Uşak cephesinden taarruza geçen Yunan Ordusu’nu 10 Ocak 1921’de durdurdu İnönü Zaferi üzerine 1 Mart 1921’de İsmet Bey TBMM tarafından Mirlivalığa (Tuğgeneral) yükseltildi Yunan Ordusu’nu ikinci defa İnönü’nde geri çekilmeye mecbur etti(13) 3 Mayıs 1921’de Güney ve Batı Cepheleri birleştirilerek komutası O’na bırakıldı(14) Takviye edilmiş kuvvetlerle Yunan kuvvetleri 10 Temmuz 1921’de İsmet Paşa komutasındaki Türk birliklerine karşı genel bir taarruz başlattılar 25 Temmuz 1921’de İsmet Paşa, kuvvetlerini ezdirmeden, Mustafa Kemal Paşa’nın direktiflerine uygun olarak Sakarya nehrinin doğusuna çekmeyi başardı(15)
23 Ağustos-13 Eylül 1921 tarihleri arasında cereyan eden Sakarya Meydan Muharebesi’ne Batı Cephesi Komutanı olarak katıldı İsmet Paşa, Türk İstiklâl Harbi’nin odak noktası ve Yunanlıların yurttan atılması ile sonuçlanan 26 Ağustos 1922’de başlayan Büyük Taarruz’da yine Batı Cephesi’ne komuta etti 31 Ağustos 1922’de Ferikliğe (Korgeneralliğe) yükseltildi
3-11 Ekim 1922’de cereyan eden Mudanya Mütâreke’sine başkanlık etti 26 Ekim 1922’de Hariciye Vekilliği’ne (Dışişleri Bakanı) seçildi(16) 2 Kasım 1922’de barış görüşmelerine katılacak Murahhaslar Heyeti Başkanlığı’na seçildi
20 Kasım 1922’de Lozan’da açılan konferansta Türkiye’nin savunmasını yaptı Konferans 4 Şubat 1923’te kesintiye uğrayınca İsmet Paşa 20 Şubat 1923’te Ankara’ya döndü(17) 23 Nisan 1923’te Lozan Konferansı ikinci defa toplandı ve çetin görüşmelerden sonra Yeni Türkiye’nin dünya tarafından tanınmasını sağlayan Barış Antlaşması’nı 24 Temmuz 1923’te Türkiye adına imza etti(18)
Büyük Millet Meclisi’nin II Dönemi’nde Malatya Milletvekili seçilerek 13 Ağustos 1923’te Meclis’e katıldı(19) 14 Ağustos 1923’te Ali Fethi Bey Başkanlığında kurulan yeni İcra Vekilleri Heyeti’ne Dışişleri Bakanı olarak seçildi(20) Ankara’nın Türkiye’nin başkenti olmasına dair arkadaşları ile birlikte 9 Ekim 1923’te verdiği önerge 13 Ekim 1923’te kabul edildi
Cumhuriyetin ilanı aşamalarında Mustafa Kemal Paşa’nın yanında bulundu ve 30 Ekim 1923’te Başvekalet’e (Başbakanlığa) atandı(21) Kısa bir süre bu görevinden ayrıldıktan sonra 3 Mart 1925’te tekrar Başbakan olarak atandı 30 Ağustos 1926’da Orgeneral rütbesine yükseltildi 30 Haziran 1927’de askerlikten emekliye ayrıldı
Atatürk döneminde, 1923-1937 yılları arasında Başbakanlık yapmış olan İsmet İnönü, Atatürk’ün 10 Kasım 1938 yılında ölümü üzerine, 11 Kasım 1938’de Meclis’te yapılan oylamada 348 oy alarak Cumhurbaşkanı seçildi VI Dönemde Ankara’dan Milletvekili olarak Meclis’e girdi ve 2 Nisan 1939’da yeniden Cumhurbaşkanı seçildi(22)
Genel seçimlerden sonra savaş içerisinde 8 Mart 1943’te yeniden Cumhurbaşkanı seçildi Türkiye’nin savaş dışı kalmasını sağladı Çok partili hayata geçildikten sonra yapılan 8 Dönem seçimlerinde yine Ankara Milletvekili olarak Meclis’e girdi ve 5 Ağustos 1946’da tekrar Cumhurbaşkanı olarak seçildi 21 Mayıs 1950’de Cumhurbaşkanlığından ayrıldı Uzun dönem Malatya Milletvekili olarak Mecliste görev yaptı 4 Kasım 1972’de partisinden, ardından Milletvekilliğinden istifa etti
Atatürk’ün yakın silah arkadaşı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin İkinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, 25 Aralık 1973’te Ankara’da öldü Mezarı Anıtkabir’de Atatürk’ün mozolesinin karşısındadır
İsmet Paşa, hayatı boyunca çeşitli tarihlerde bir çok madalya ve nişanlarla ödüllendirilmiş başarılı bir asker ve devlet adamı olup, Almanca, Fransızca ve İngilizce bilmekteydi Anılarının bir bölümü “Hatıralar”, “İsmet Paşa’nın Siyasi ve İçtimai Nutukları”, “İnönü Diyor ki”, “İnönü’nün Söylev ve Demeçleri” adlı kitaplarda yayınlanmıştır
Kaynakça:
(1) İsmet İnönü; Hatıraları, Yay Haz:Sebahattin Selek, 1 Kitap, Ankara 1985, s17
(2) Şevket Süreyya Aydemir, age, s17
(3) KKK Arş, İsmet İnönü Dosyası
(4) KKK Arş, İsmet İnönü Dosyası
(5) KKK Arş, İsmet İnönü Dosyası
(6) KKK Arş, İsmet İnönü Dosyası
(7) KKK Arş, İsmet İnönü Dosyası
(8) İsmet İnönü, age, s183
(9) KKK Arş, İsmet İnönü Dosyası
(10) Utkan Kocatürk, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Kronolojisi, TTK Yayını, Ankara 1988, s146
(11) KKK Arş, İsmet İnönü Dosyası
(12) Zabıt Ceridesi, Devre I, CI, s198
(13) Kocatürk, age, s246-247
(14) Kocatürk, age, s254
(15) ATASE Arş, Türk İstiklal Harbi, CII, Ks IV, Ankara 1974, s256
(16) KKK Arş, İsmet İnönü Dosyası
(17) ŞSüreyya Aydemir, age, CI, s253
(18) İsmet İnönü, age, CI, s253
(19) Fahri Çoker, age, s326
(20) Zabıt Ceridesi, Devre II, CI, s62
(21) Zabıt Ceridesi, Devre II
(22) TBMM, İsmet İnönü Dosyası
|