Ölçek Nedir ? Ölçek Çeşitleri Nelerdir ?

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-10-2012

Ölçek nedir ?

Ölçek çeşitleri nelerdir ?

Deprem ölçekleri‎

Müzik ölçekleri‎

Tıp ölçekleri‎

Zaman ölçekleri‎

Mel ölçeği

Saffir-Simpson Kasırga Ölçeği

Volkan patlama indeksi

Deprem ölçekleri‎

Richter ölçeği

Magnitüd

Mercalli şiddet ölçeği

Moment magnitüd ölçeği

Richter ölçeği

Richter ölçeği ya da yerel magnitüd ölçeği, sismoloji´de kullanılan, dünya genelinde meydana gelen depremlerin aletsel büyüklüklerini ve sarsıntı oranını (magnitüd, İngilizce:magnitude) belirleyen ve sınıflara ayıran uluslararası ölçüm birimi

Günümüzde, özellikle büyük ölçekli depremlerde moment magnitüd ölçeği, Richter'in yerini almıştır

Rihter diye okunur

Tarihçesi

Bu ölçek, 1935 senesinde Charles Francis Richter ve Beno Gutenberg tarafından Kaliforniya Teknik Enstitüsü´nde (California Institute of Technology) tasarlanıp, ilk olarak ML-ölçeği (yerel magnitüd İngilizce:Magnitude Local) olarak isimlendirilmiştir

Amerikan Sismoloji Derneği Bülteni´nde (Bulletin of the Seismological Society of America) "Bir enstrümental deprem şiddet ve sarsıntı oranı ölçeği" isimli (An instrumental Earthquake Magnitude Scale) bilimsel yayımlamada, Charles Francis Richter´in ilk defa K

Wadati´nin 1931´de yayımladığı, "bir enstrümental deprem ölçeği" fikrini Kaliforniya´da meydana gelen depremlerde uyguladığı belirtilmiştir

Açıklaması

Ölçek yukarıya doğru her ne kadar sınırlı olmasa da, bir jeolojik levhanın jeolojik enerji potansiyeli, bilim adamlarına göre, tahminen 9,5 şiddetini geçemeyeceği düşünülür

Açıklama olarak şu noktayı öne sürerler

Her jeolojik levhada, zaman geçtikce farklı derece ve zamanda tektonik hareket ile jeolojik enerji potansiyalı artmaktadır

Bu artma, levhaların rahat ve serbest şekilde hareket edemeklerinden, itici, çekici vb güçlerin levhalarda jeolojik enerji olarak saklanmasından doğar

Bir deprem anı ise, bu levhalarda bulunan jeolojik enerjinin, levhalar tarafından daha fazla saklanamamasından, levhanın en zayıf noktasından aniden hareket edip, jeolojik enerji potansiyelinin doğal yoldan azaltılmasıdır

Ve bu sanı gereğince,dünyadaki mevcut levhaların hiç birinin > 9,5 şiddet oluşturacak, jeolojik enerji potansiyeline sahip olamayacağına dayanmaktadır

Magnitüd

Magnitüd, yer kabuğunun veya levhaların bir deprem anında boşalan jeolojik enerji potansiyelinin (düzeyinin), sismik aletler tarafından ölçülen değeridir

Mercalli şiddet ölçeği

Mercalli şiddet ölçeği, bir depremin şiddetini ölçmek için kullanılan ölçektir

Depremin yer yüzüne, insanlara, doğal cisimlere, ve yapılara olan etkisini I ile XII arasında bir ölçek ile nicelendirir; I hissedilmez, XII ise tam yıkım demektir

Değerler depreme olan uzaklığa bağlı olarak değişir, en yüksek şiddet depremin merkezi civarında olur

Depremi yaşamış olan kişilerden veriler toplanır ve onların buluduğu yer hakkında bir şiddet değeri elde edilir

Tarih

Mercalli (Şiddet) ölçeği, yaygın kullanılan ve daha basit, on basamaklı olan Rossi-Farrel ölçeğinden kaynaklanır

1884 ve 1906 yıllarında İtalyan volkan bilimcisi Giuseppe Mercalli bu ölçeği değiştirmiştir

1902'de on basamaklı Mercalli ölçeği İtalyan fizikçisi Adolfo Cancani tarafından 12 basamaklı olaral genişletilmiştir

Alman jeofizikçisi Heinrich Sieberg tarafından tamamen yeniden yazılmış ve Mercalli-Cancani-Sieberg (MCS) ölçeği olarak adlandırılmıştır

MCS ölçeği daha sonra 1931'de Harry O

Wood ve Frank Neumann tarafından değiştirilmiş ve İngilizce Mercalli-Wood-Neumann (MWN) ölçeği olarak yayımlanmıştır

Charles Richter (Richter ölçeğinin kurucus) tarafından geliştirilen bu ölçek günümüzde "Değiştirilmiş Mercalli Şiddet Ölçeği" (İngilizce Modified Mercalli Intensity Scale (MMI) veya kısaca Modified Mercalli Scale (MM)) olarak adlandırılır

Değiştirilmiş Mercalli Şiddet ölçeği

Değiştirilmiş (Modifiye) Mercalli Şiddet ölçeğinin alt basamakları genelde kişilerin bir depremi nasıl algıladığıyle ilişkilidir

Ölçekteki daha yüksek sayılar gözlemlenen yapısal hasara dayalıdır

Sağdaki tablo Değiştirilmiş Mercalli Şiddet ölçeğindeki basamaklar için yaklaşık bir fikir verir

Soldaki tablo, bir depremin merkezinde hissedilen Değiştirilmiş Mercall Şiddet değerlerini göstermektedir

Moment magnitüd ölçeği
Moment magnitüd ölçeği (İngilizce: Moment magnitude scale), depremler esnasında ortaya çıkan enerjiyi ölçmeye yarayan bir sistem

Bu ölçek 1979 yılında Thomas C

Hanks ve Hiroo Kanamori tarafından yaratılmıştır ve Richter ölçeğinin yerini almıştır

Moment magnitüd (Mw), boyutsuz bir rakamdır ve şu şekilde izah edilir:

Formüldeki M0, sismik momenttir ve referans moment olarak newton metre ([N·m]) kullanır

Logaritmik bir ölçek olan Moment magnitüd ölçeğindeki 1 birim artışı, ortaya çıkan enerjinin 101

5 = 31

6 defa artışına eşittir

Aynı şekilde 2 birim artışı, ortaya çıkan enerjinin 103 = 1000 kat artması demektir

Yukarıdaki formüldeki sabitler, moment magnitüdünün, yerel magnitüd ölçeği (Richter), ML, gibi diğer ölçeklerle kabaca yakın değerler vermesi için seçilmiştir

Moment magnitüd ölçeğinin önemli bir avantajı, diğer ölçeklerde olduğu gibi üst limitte satürasyona (doyuma) uğramamasıdır

Bu durum, belirli bir değeri geçen büyük ölçekli depremlerin, aşağı yukarı aynı magnitüde sahip olamayacağı anlamına gelir

Bu nedenle moment magnitüd ölçeği, özellikle büyük depremleri ölçmekte kullanılan en yaygın sistemdir

USGS (United States Geological Survey), bu sistemi 3

5 değerinden düşük depremleri ölçmekte kullanmaz

Moment magnitüd sembolündeki (Mw) "w" harfi work (yapılan iş) anlamına gelir

10-10-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Ölçek Nedir ? Ölçek Çeşitleri Nelerdir ? Ölçek nedir ? Ölçek çeşitleri nelerdir ? Deprem ölçekleri‎ Müzik ölçekleri‎ Tıp ölçekleri‎ Zaman ölçekleri‎ Mel ölçeği Saffir-Simpson Kasırga Ölçeği Volkan patlama indeksi Deprem ölçekleri‎ Richter ölçeği Magnitüd Mercalli şiddet ölçeği Moment magnitüd ölçeği Richter ölçeği Richter ölçeği ya da yerel magnitüd ölçeği, sismoloji´de kullanılan, dünya genelinde meydana gelen depremlerin aletsel büyüklüklerini ve sarsıntı oranını (magnitüd, İngilizce:magnitude) belirleyen ve sınıflara ayıran uluslararası ölçüm birimi Günümüzde, özellikle büyük ölçekli depremlerde moment magnitüd ölçeği, Richter'in yerini almıştır Rihter diye okunur Tarihçesi Bu ölçek, 1935 senesinde Charles Francis Richter ve Beno Gutenberg tarafından Kaliforniya Teknik Enstitüsü´nde (California Institute of Technology) tasarlanıp, ilk olarak ML-ölçeği (yerel magnitüd İngilizce:Magnitude Local) olarak isimlendirilmiştir Amerikan Sismoloji Derneği Bülteni´nde (Bulletin of the Seismological Society of America) "Bir enstrümental deprem şiddet ve sarsıntı oranı ölçeği" isimli (An instrumental Earthquake Magnitude Scale) bilimsel yayımlamada, Charles Francis Richter´in ilk defa K Wadati´nin 1931´de yayımladığı, "bir enstrümental deprem ölçeği" fikrini Kaliforniya´da meydana gelen depremlerde uyguladığı belirtilmiştir Açıklaması Ölçek yukarıya doğru her ne kadar sınırlı olmasa da, bir jeolojik levhanın jeolojik enerji potansiyeli, bilim adamlarına göre, tahminen 9,5 şiddetini geçemeyeceği düşünülür Açıklama olarak şu noktayı öne sürerler Her jeolojik levhada, zaman geçtikce farklı derece ve zamanda tektonik hareket ile jeolojik enerji potansiyalı artmaktadır Bu artma, levhaların rahat ve serbest şekilde hareket edemeklerinden, itici, çekici vb güçlerin levhalarda jeolojik enerji olarak saklanmasından doğar Bir deprem anı ise, bu levhalarda bulunan jeolojik enerjinin, levhalar tarafından daha fazla saklanamamasından, levhanın en zayıf noktasından aniden hareket edip, jeolojik enerji potansiyelinin doğal yoldan azaltılmasıdır Ve bu sanı gereğince,dünyadaki mevcut levhaların hiç birinin > 9,5 şiddet oluşturacak, jeolojik enerji potansiyeline sahip olamayacağına dayanmaktadır Magnitüd Magnitüd, yer kabuğunun veya levhaların bir deprem anında boşalan jeolojik enerji potansiyelinin (düzeyinin), sismik aletler tarafından ölçülen değeridir Mercalli şiddet ölçeği Mercalli şiddet ölçeği, bir depremin şiddetini ölçmek için kullanılan ölçektir Depremin yer yüzüne, insanlara, doğal cisimlere, ve yapılara olan etkisini I ile XII arasında bir ölçek ile nicelendirir; I hissedilmez, XII ise tam yıkım demektirDeğerler depreme olan uzaklığa bağlı olarak değişir, en yüksek şiddet depremin merkezi civarında olur Depremi yaşamış olan kişilerden veriler toplanır ve onların buluduğu yer hakkında bir şiddet değeri elde edilir Tarih Mercalli (Şiddet) ölçeği, yaygın kullanılan ve daha basit, on basamaklı olan Rossi-Farrel ölçeğinden kaynaklanır 1884 ve 1906 yıllarında İtalyan volkan bilimcisi Giuseppe Mercalli bu ölçeği değiştirmiştir 1902'de on basamaklı Mercalli ölçeği İtalyan fizikçisi Adolfo Cancani tarafından 12 basamaklı olaral genişletilmiştir Alman jeofizikçisi Heinrich Sieberg tarafından tamamen yeniden yazılmış ve Mercalli-Cancani-Sieberg (MCS) ölçeği olarak adlandırılmıştır MCS ölçeği daha sonra 1931'de Harry O Wood ve Frank Neumann tarafından değiştirilmiş ve İngilizce Mercalli-Wood-Neumann (MWN) ölçeği olarak yayımlanmıştır Charles Richter (Richter ölçeğinin kurucus) tarafından geliştirilen bu ölçek günümüzde "Değiştirilmiş Mercalli Şiddet Ölçeği" (İngilizce Modified Mercalli Intensity Scale (MMI) veya kısaca Modified Mercalli Scale (MM)) olarak adlandırılır Değiştirilmiş Mercalli Şiddet ölçeği Değiştirilmiş (Modifiye) Mercalli Şiddet ölçeğinin alt basamakları genelde kişilerin bir depremi nasıl algıladığıyle ilişkilidir Ölçekteki daha yüksek sayılar gözlemlenen yapısal hasara dayalıdır Sağdaki tablo Değiştirilmiş Mercalli Şiddet ölçeğindeki basamaklar için yaklaşık bir fikir verir Soldaki tablo, bir depremin merkezinde hissedilen Değiştirilmiş Mercall Şiddet değerlerini göstermektedir Moment magnitüd ölçeği Moment magnitüd ölçeği (İngilizce: Moment magnitude scale), depremler esnasında ortaya çıkan enerjiyi ölçmeye yarayan bir sistem Bu ölçek 1979 yılında Thomas C Hanks ve Hiroo Kanamori tarafından yaratılmıştır ve Richter ölçeğinin yerini almıştır Moment magnitüd (Mw), boyutsuz bir rakamdır ve şu şekilde izah edilir: Formüldeki M0, sismik momenttir ve referans moment olarak newton metre ([N·m]) kullanır Logaritmik bir ölçek olan Moment magnitüd ölçeğindeki 1 birim artışı, ortaya çıkan enerjinin 1015 = 316 defa artışına eşittir Aynı şekilde 2 birim artışı, ortaya çıkan enerjinin 103 = 1000 kat artması demektir Yukarıdaki formüldeki sabitler, moment magnitüdünün, yerel magnitüd ölçeği (Richter), ML, gibi diğer ölçeklerle kabaca yakın değerler vermesi için seçilmiştir Moment magnitüd ölçeğinin önemli bir avantajı, diğer ölçeklerde olduğu gibi üst limitte satürasyona (doyuma) uğramamasıdır Bu durum, belirli bir değeri geçen büyük ölçekli depremlerin, aşağı yukarı aynı magnitüde sahip olamayacağı anlamına gelir Bu nedenle moment magnitüd ölçeği, özellikle büyük depremleri ölçmekte kullanılan en yaygın sistemdir USGS (United States Geological Survey), bu sistemi 35 değerinden düşük depremleri ölçmekte kullanmaz Moment magnitüd sembolündeki (Mw) "w" harfi work (yapılan iş) anlamına gelir