Halk Kültürü

Sünnet

Anadolu’da çocukla ilgili geleneksel törenlerin en önemlisi sünnettir Dinsel ve töresel işlemler içerisinde en katısı ve en yaygın olanı sünnet geleneğidir Hiçbir anne ve baba bu köklü geleneğin dışında kalmak istemez

Bu konudaki geleneksel kültür ve toplumsal beklentilerin ağırlığı oldukça güçlüdür

Dolayısıyla belli nedenlerle sünnetleri gecikmiş delikanlılar bunun tedirginliğini yaşamaktadırlar Yaşı gelip geçtiği halde sünnet olmayan kişilere karşı kınayıcı tutum ve davranışlar oldukça yaygındır Erkek çocukların sünnet edilmesi geleneği yaptırım gücü yoğun bir biçimde geçmişte olduğu gibi günümüzde de sürmektedir

Sünnet Çocuğunun Yaşı ve Sünnet Zamanı

Sünnet çocuğunun yaşı ve töreninin mevsimi konusunda kesin bir kural yoktur Çocuklar çoğunlukla okul çağına yakın veya ilkokul yıllarında ergenlik çağına girmeden sünnet edilmektedirler

Ancak son zamanlarda büyük kentlerde kimi anne babalar çocuklarını ilkokula başlamadan önce hastanede sünnet ettirmektedirler

Sünnet toplumsal yapı içerisinde birçok işlevi üstlenmenin yanı sıra; görkemli bir sünnet töreniyle aile hem üyesi bulunduğu grup içerisindeki saygınlığını artırır hem de çocuğunun mürüvvetini görür Anadolu’da çocuğun bakımı, sünneti, evlendirilmesi anne babaların en temel görevleridir

Yoksul ya da öksüz çocukların sünnetini varlıklı kimseler veya akrabalar kendi çocuklarıyla birlikte yaptırmaktadırlar Kimi grupların, yerel yönetimlerin ve yardım derneklerinin çok sayıda çocuğu toplu sünnet edilmesi törenleri yaptığı sıklıkla görülmektedir

Sünnet zamanı ve mevsimi olarak ilkbahar, yaz ve sonbahar mevsimi seçilmektedir: Günümüzde özellikle kentlerde sünnet düğünü ya da töreni için Cumartesi ve Pazar günleri seçilmektedir Geçmişte Cuma günlerinin tatil olması ve Cuma gününün uğurlu sayılması nedeniyle sünnetler daha çok Perşembe günleri yapılmaktaydı

Tören ya da Düğün Hazırlığı

Aile, çocuklarının yaşı ve ekonomik durumuna göre çocuklarını sünnet ettireceği zamanı yaklaşık iki ay önceden belirleyerek hazırlıklara başlar Aile düğün gününü belirledikten sonra bir hafta on gün öncesinden konuklara haber verir Bu duyuru, okuyucu-elçi göndererek veya davetiye bastırıp dağıtmak üzere iki biçimde yapılmaktadır Geleneksel kesimlerde düğüne fazla kişi çağrılmasına özen gösterilmektedir

Çocuğun Hazırlanması

Çocuk törenden birkaç gün öncesinden hazırlanmaya başlanır Aslında çocuk çok daha önceden psikolojik olarak hem sünnet olma sevincine hem de korkusuna sahip olmaktadır Geleneksel eğitimle anne ve babalar çocuklarını bu önemli geçiş pratiğine aylar öncesinden hazırlamaya başlamaktadır

Sünnet giysisi tören hazırlıklarının en önemli bölümünü oluşturmaktadır Çocuklara özel olarak hazırlanan süslü sünnet kıyafetler, “Maşallah” işlemeli bir başlık takılması, çeşitli takılar takılması geleneğin en yaygın giyim öğelerini oluşturmaktadır Köylerde ise sünnet çocukları yeni elbiseler giymekte; boyun ve omuzlarına çevre ve yağlık asılmakta, şapkalarının arkasından ise gelin teli sarkıtılmaktadır

Sünnet çocukları sünnetten birkaç gün önce veya aynı gün ata, arabaya, otomobile bindirilerek dolaştırılmakta bu geziye mahallenin öteki çocukları da katılmaktadır böylece çocuğun sünnet edileceği, bu gezintiyle halka duyurulmaktadır

Sünnet İşlemi ve Sünnetçi

Sünnet işlemi cinsel organın uç kısmındaki derinin çepeçevre kesilmesinden ibarettir Geleneksel sünnet işleminde; çocuğun yanında aile ve akrabaları bulunur, grup ortamında çocuğun korku ve heyecanını yatıştırmak için yüreklendirici ve erkekliği vurgulayıcı sözler söylenmektedir

Kesme işleminden önce ve kesilme sırasında; “Allahu ekber Allahu ekber” denilerek tekbir getirilmekte, işlem bitiminde “oldu da bitti maşallah” şeklindeki çok bilinen tekerleme de söylenmektedir Günümüzde kesme işlemi öncesi ve sonrası törensel uygulamalar varlığını sürdürmekle beraber, kesme işlemi evde veya sağlık kurumlarında doktorlar tarafından yapılmaktadır

Geçmişte sünnetçiler genellikle mahalle aralarında dolaşarak çağrılan evlere giderler ve sünnet işlemini gerçekleştirirlerdi Günümüzde ise bu işi doktorlar ve sağlık personeli yapmaktadır

Hediye - Armağan

Tören karakteri taşıyan bu önemli geçiş dönemi pratiği çeşitli hediyelerle süslenmektedir Bu hediyeler altın, para, oyuncak, giyecek ve ev eşyalarından oluşmaktadır Günümüzde sünnet hediyesi uygulaması devam etmektedir

Kirvelik

Kirvelik; yörelere göre "kirve","kivra","kivre" isimleriyle de tanımlanmaktadır Kirvelik, kısaca birbirine ekonomik ve sosyal olarak eş konumda bulunan iki ailenin, ailelerden birinin sünnet töreni masraflarını karşılamasıyla oluşan bir sanal akrabalık kurumu olarak tanımlanabilir Kirve, sünnet töreni süresince çocuğun yanında bulunur, ona yardım eder ve törenin ekonomik giderlerine kısmen de olsa katkıda bulunur

Kirvelik kurumu aracılığıyla aileler hısımlık ve kalıcı bir dostluk ilişkisi kurarlar Kirvelik, daha çok Doğu, Güney, Güneydoğu Anadolu illerimizde yaygın olan bir gelenektir Kirvelik kurumu, genel olarak aşağıdaki işlevleri yerine getirmesi bakımından geçmişte daha yaygın olmasına karşın günümüzde de halen geçerliliğini sürdürmektedir

Kirvelik;

- Var olan ilişkileri pekiştirmesi

- Ailelerin sosyal ilişkiler ağını genişletmesi

- Sosyal sigorta mekanizması görmesi

- Farklı dil, din ve etnik gruplardaki aileleri birleştirmesi

- Bir yöreye dışardan gelen kişilerin bu yöreye uyumunu kolaylaştırması gibi işlevleri üstleniyor olması bakımından önemli bir toplumsal kurumdur

Kirvelik yoluyla kurulan ilişki hayat boyu devam eder Kirve çocukları arasında evlenme yasağı vardır Bu yasak, kirveler arasındaki ilişkinin daha serbest dolayısıyla da daha güçlü ve kalıcı olmasını sağlamaktadır