|
Prof. Dr. Sinsi
|
Dilbilgisi Ve Türkçe Dilbilgisi Kuralları
SÖZCÜK TÜRLERİ
Sözcükler tür bakımından temelde iki ana gruba ve sekiz ayrı türe ayrılır:
a İsim soylu sözcükler: İsim,sıfat,zamir,zarf,edat,bağlaç ve ünlemler
b Fiiler soylu sözcükler: Fiiller
İSİM (AD)
Varlıkları,kavramları karşılayan sözcüklerdir
İsimlerle,karşıladıkları kavram ve nesneler arasında çok sıkı bir ilgi vardırBunlar daima birbirlerini çağrıştır
Örneğin; "kitap" sözü aklımızda hemen varlık olarak "kitap" nesnesini canlandırır ya da bir kitabı gördüğümüzde zihnimize hemen onu karşılayan isim gelir
Kavramlar için ise bu kadar belirgin bir ilişki varlığını söyleyemeyiz Örneğin "dert" dendiğinde aklımızda bir nesne canlanmaz; ancak bunun insanı sıkıntıya sokan bir durum olduğu zihnimizde belirir
İsim çeşitleri ise şu şekildedir:
A Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler
1 CİNS İSİM
Aynı türden varlıkları karşılayan isimlerdirBu varlıkların benzerleri etrafta çoktur
Cins isimlerin ilk harfleri büyük harflerle yazılmaz
Örn; "Çiçek,okul,kitap,silgi " vs
2 ÖZEL İSİM
Tek olan,tam bir benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan isimlerdir
Ankara, Kayseri, Adıyaman gibi yer adları,
Hatice, Sultan, Recep gibi kişi adları,
Türkiye, İtalya, Sudan gibi ülke adları,
Günün Ötesi, Kiralık Konak, Türk Edebiyatı, Hürriyet gibi kitap, dergi, gazete adları,
Bilkent Üniversitesi, Yeşilay, Türkiye Büyük Millet Meclisi gibi kurum adları,
İngilizce, Türkçe, Rusça gibi dil adları,
Boncuk, Tekir, Yumak gibi hayvanlara verilen adlar özel isimdir, başharfleri büyük harf olarak yazılır
B Varlıkların Sayılarına Göre İsimler
1 TEKİL İSİM
Sayıca tek bir varlığı karşılayan isimlere tekil isim denir
Bunlar; "kitap, çocuk, şiir, bilgisayar " gibi bir varlığı karşılayan isimlerdir
2ÇOĞUL İSİM
Sayıca birden çok varlığı karşılayan isimlerdir Çoğul isimler, "-ler, -lar" eki getirilerek yapılır
"Kitaplar, çocuklar, şiirler, bilgisayarlar "
3TOPLULUK İSMİ
Yapıca tekil olduğu halde, yani çoğul eki almadığı halde birden çok varlığı karşılayan isimlere topluluk ismi denir
"Toplum, halk, millet, ordu, bölük, sürü " sözcükleri birer topluluk adıdır
Topluluk isimleri de çoğul eki alabilir Bu durumda grupların çoğulu bildirilmiş olur
Örn; "Ordular ilk hedefiniz Akdeniz!" cümlesinde "ordu" topluluk ismi çoğul eki almıştırBurada ordunun birden fazla olduğu anlatılmak istenmiştir
C Varlıkların Oluşlarına Göre İsimler
1SOMUT (MADDE) İSİM
Duyu organlarımız ile algılanan isimlere somut isim denir
"Kitap,masa,insan,ışık " isimleri, beş duyumuzdan biri ile algılanan somut isimlerdir
2SOYUT (MANA) İSİM
Duyu organlarımız ile algılanamayan, ama varlığına inandığımız isimleridir
"Neşe, özlem, sevgi, korku " isimleri, duyu organımız ile algılanamayan soyut isimlerdir
D Yapıları Bakımından İsimler
1 BASİT İSİM
Yapım eki almamış kök halindeki isimlerdir
"Masa,sıra,televizyon,kalem,defter,anne "
2 TÜREMİŞ İSİM
İsim yada fiil kökünden yapım ekiyle elde edilen yeni,anlamlı isimlerdir
Türemiş bir iismle o ismin kökü arasında mutlaka anlam bağlantısı vardır
"Kulaklık,gözlükçü,sevgi,yolcu,görev,kitapç ı,t uzlu k,evsiz,Türkçe
3 BİRLEŞİK İSİM
- En az iki sözcükten oluşurlar
- Sözcükler temel anlamlarını yitirip,birlikte yeni bir anlam kazanırlar
- Sözcüklerin türleri ne olursa olsun mutlaka bir ismi karşılar
- Her zaman bitişik yazılırlar
"Biçerdöver, dedikodu, uçaksavar, sivrisinek,eczane, ateşböceği, sütlaç "
NOT:
sütlaç => sütlü + aş
"sütlü" kelimesinde süt sıfattır ve "ü" harfi ses düşmesine uğrar "aş" ise isimdir ve "ş" "ç" ye dönüşür
Aynı şekilde ;
eczane => ecza + hane
"ecza" kelimesi isimdir, "hane" kelimesinde ki "h" harfi ise ses düşmesine uğramıştır
|