10-09-2012
|
#42
|
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Dilbilgisi Ve Türkçe Dilbilgisi Kuralları
EKLER ve SÖZCÜK YAPISI
I EKLER
Sözcüklerin kök veya gövdelerine gelerek onların cümledeki görevlerini belirleyen, onlara değişik anlamlar katan ya da onlardan yeni sözcükler türeten ses veya ses birleşimlerine ek (takı) denir
Ekler çekim eki ve yapım eki olmak üzere temelde ikiye ayrılır
A ÇEKİM EKLERİ
Çekim ekleri fiil çekim ekleri ve isim çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılır Fiil çekim eklerini “fiiler” konusunda gördüğümüz için burada sadece isim çekim eklerine değineceğiz
Şimdi isim çekim eklerini anlamlarıyla görelim
İSİM ÇEKİM EKLERİ
İsim soylu sözcüklere gelerek onlara cümlede görev ve anlam kazandıran eklerdir
1 Çokluk Eki
Asıl işlevi isimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirmektir
"Okullar, evler, insanlar, çiçekler, sular"
Çokluk eki, bu işlevinin dışında eklendiği sözcüğe değişik anlamlar da kazandırır
“Türkler köklü milletlerdendir”
cümlesine “millet” anlamı,
“Beş yaşlarında bir çocuğu var”
cümlesine “yaklaşık” anlamı,
“Bu akşam Bülent Beyler bize gelecekler”
cümlesine “aile” anlamı,
“Akşamları erken yatmayı severim”
cümlesine “her” anlamı katmıştır
2 Hâl (Durum) Ekleri
İsim soylu sözcüklere gelerek onların yüklemle ya da diğer sözcüklerle ilgilerini sağlayan eklerdir
a - i hâl eki (belirtme hâli) : İsimlere getirilen “-ı, -i, -u, -ü” ekidir
“Ses - i duydum”
“Okul - u bitirdim”
cümlelerinde kullanılan eklerdir Fiilin neyi etkilediğini gösterir Fiile sorulan “kimi, neyi” sorularına cevap verir
b - e hâl eki (yönelme hâli) : İsme getirilen “-a, -e” hâl ekidir
“Okula dün gitmedim”
cümlesinde yer bildirir
“Akşama size geleceğiz”
cümlesinde zaman bildirir; zarf yapar
c - de hâl eki (bulunma hâli) : İsme getirilen “-da, -de, -ta, -te” ekidir
“Durakta otobüs bekliyor”
cümlesinde yer bildirir
“İki saattir ayakta duruyor”
cümlesinde durum bildirerek zarf yapmış
“Beşte gidelim sinemaya”
cümlesinde zaman bildirerek zarf yapmış
“Onlar sanatın gözde kişileridir”
cümlesinde eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmiş ve sıfat yapmış “-de” hâl eki bu durumda yapım eki olmuştur
“Tarlada adam boyunda mısırlar vardı”
cümlesinde sıfat yapmış ancak yapım eki olmamıştır
d - den hâli (çıkma durumu) : İsme getirilen “-dan, -den, -tan, -ten” ekidir
“Dükkândan az önce çıktı”
cümlesinde yer bildirmiş
“İzmir'e akşamdan gidelim”
cümlesinde zaman bildirmiş
“Sıradan kitaplar sana bir şey kazandırmaz”
cümlesinde eklendiği sözcüğün anlamını değiştirerek sıfat yapmış ve yapım eki olmuş
“Kitaptan daha iyi dost olur mu?”
cümlesinde karşılaştırma bildirmiş
“Hastalandığından okula gelememiş”
cümlesinde neden bildirmiş
e Yalın hâli : İsimlerin hâl eki almamış şeklidir İsimler hâl ekleri dışındaki çekim eklerini aldıklarında yalın hâlden çıkmaz
“Çiçek, evler, okulumuz, kitap, ağaç”
|
|
|
|