Afganistan
 

Afganistan Demokratik Cumhuriyeti merkezi Asya’da dağlık bir kara devleti. Başkenti Kabil'dir. Yüzölçümü 657.500 km2 nüfusu Soyyet işgali öncesi nüfusu yaklaşık 15 milyon olan ülkenin nüfusu bugün 1.424.000 (1998)'dir. Ülkenin Resmi dili Peştuca ve Farsça'dır. Resmi para birimi Afgani dini İslam'dır. Doğu ve Batı Asya’yı birleştiren ana mihver üzerinde olup, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan, İran, Pakistan ve Çin ile çevrilidir.



Afganistan Demokratik Cumhuriyeti merkezi Asya’da dağlık bir kara devleti. Başkenti Kabil'dir. Yüzölçümü 657.500 km2 nüfusu Soyyet işgali öncesi nüfusu yaklaşık 15 milyon olan ülkenin nüfusu bugün 1.424.000 (1998)'dir. Ülkenin Resmi dili Peştuca ve Farsça'dır. Resmi para birimi Afgani dini İslam'dır. Doğu ve Batı Asya’yı birleştiren ana mihver üzerinde olup, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan, İran, Pakistan ve Çin ile çevrilidir.

Tarihi

Eskiden Türkistan’dan gelen Turan asıllı Kuşaniler, Afganistan’ı hakimiyetleri altına aldılar. Hazret-i Osman zamanında İslam orduları Kabil civarına kadar ulaştı. Miladi 627’de hazret-i Muaviye zamanında İslam orduları Herat, Belh ve Kabil şehirlerini fethettiler. Basra valisi Abdurrahman bin Samura kumandan idi. Bu tarihte Afgan halkı tamamen İslamiyeti seçerek müslüman oldu. Miladi 871’de Yakub bin Leys, Gazne’yi feth etti. Miladi onuncu asırda Gazneli Devleti kuruldu. Gazneli Devleti'nden sonra Afganistan’ın kuzeyi Selçuklularda kalıp, diğer kısmında Guriler Devleti kuruldu. Cengiz Han, Afganistan’ı ele geçirdi. Kurulan Tacik Devleti iki asır yaşadı. Timur Han bu devlete son verdi. Timur’un torunu Zahirüddin Muhammed Babür, Fergana’dan Kabil’e yürüdü ve şehri teslim aldı. Afganistan, Hint-Moğol İmparatorluğu ile İran arasında paylaşıldı.

İran Şahı Nadir Şah 1739’da Afganistan’ı ele geçirmek istedi. Suikastte ölünce, Nadir Şahın süvari birlik komutanı Ahmed Şah 1747’de yeni bir devlet kurarak Kabil’i başkent yaptı. Ahmed Şah ölünce karışıklıklar çıktı. Dost Muhammed karışıklıkları önledi ve 1835’te Afgan Emirliğini ilan etti. İngilizleri hezimete uğrattı ve 1857’de İngilizlerle antlaşma yaptı.

Ruslar 1868’de Semerkant ve Buhara’yı işgal ettiler. 1873 antlaşması ile Amu Derya (Ceyhun) Nehri Afganistan-Rusya sınırı oldu. Hindistan’da İslam devleti Gürganiye’yi yıkan İngilizler, on dokuzuncu yüzyılda Afganistan’ı işgal ettiler. Ülke sonra da Rusların istilasına uğradı. 1907 yılında İngilizler, Ruslarla anlaşarak Afganlılara yarı bağımsızlık verdiler. Emir Emanullah yönetiminde 1921 yılında tam bağımsızlığına kavuştu. Meşruti bir emirlik olarak idare edildi. 1964 yılında Muhammed Zahir Şah (1933-1973) bir anayasa hazırlatıp yürürlüğe koydu. Bu anayasa ile parlamento hükumeti kuruldu. Fakat 17 Temmuz 1973 tarihinde Muhammed Zahir Şahın İtalya’yı ziyareti sırasında General Muhammed Davud, askeri bir darbe ile hükumeti devirdi. 1964 Anayasasının yürürlükten kalktığını ilan edip, askeri bir konseyle memleketi idare etmeye başladı. Bu tarihten sonra Afganistan’ın siyasi tarihinde pekçok istikrarsızlıklar meydana geldi.

1978 yılına kadar icraatına devam eden Davud Han, 27 Nisan’da komünistlerin yaptığı bir darbe ile öldürüldü. Marksist Nur Muhammed Taraki hapisten çıkarılarak Afganistan Demokratik Cumhuriyetinin başkanlığına getirildi. Yeni komünist yöneticiler arasında kısa zamanda görüş ayrılığı ortaya çıktı. Dinine sıkı sıkıya bağlı Afgan halkı, idareci komünistlere karşı direnmeye başladı ve kısa zamanda birlik gerçekleşerek gerilla harbi şeklinde mücadeleye dönüştü. Ülkenin durumu 1979 yılında büsbütün karıştı. Bu yılın Şubat ayında Kabil’de ABD elçisi öldürülünce, Başkan Taraki, Mart ayında başbakanlığı Hafzullah Amin’e bırakmak zorunda kaldı. 16 Eylül’de saray darbesi sonucu başbakan Hafzullah Amin, Taraki’yi devirerek yönetimi ele geçirdi. Halk tarafından desteklenmeyen Amin, 28 Aralık 1979’da Rusya’ya giderek anlaşma imzaladı. Hemen arkasından Rusya, Kabil’e havadan asker indirdi. Memleketine ihanet ederek Rusları davet eden Amin öldürüldü. Rusya komünist rejimini uygulamak istediği bütün devletlerde olduğu gibi hemen kendisine bağlı Babrak Karmal’ı başa geçirdi. Rus askerlerinin mikdarı bir kaç günde 50 bini aştı. Zamanla bu mikdar 200 bini geçti. Halk, kitleler halinde Pakistan’a göçtü. Sovyet ordusunun Afganistan’ı işgal etmesi bütün dünya ülkeleri tarafından tepki ile karşılandı. Tek bir idare altında birleşen mücahidler, Rus askerlerine karşı uzun yıllar gerilla savaşı verdiler. Mücahidleri yenemeyen Rus birlikleri, Afganistan’ı terk etti ve bu işlem 15 Şubat 1989’da tamamlandı. Sovyet birliklerinin çekilmesi üzerine Muhammed Necibullah olağanüstü hal ilan etti. Bu sırada mücahidler Pakistan’da geçici bir hükumet kurdular. Sıbgatullah Müceddidi devlet başkanlığına getirildi. Fakat bir süre sonra mücahidler bölündü. Bu arada Müceddidi istifa etti, yerine Burhaneddin Rabbani getirildi. İç savaş devam etmektedir (1992).

Fiziki Yapı

Yüzölçümü 657.500 kilometrekare olan Afganistan, bölge yapısı, iklim ve bitki örtüsü bakımından geniş ölçüde farklılık gösterir.

Dik, karlı dağları, derin vadileri ve bitki örtüsü çok zayıf plato ve rüzgarlı çölleriyle kaba ve dalgalı bir arazi karakterine sahiptir. Ortalama yüksekliği 1220 metreyi geçer. Doğu-batı arası uzunluğu 1240, kuzey-güney arası 653 kilometredir.

Dağları: Dağ silsileleri, kuzey-doğudaki Vakhan koridorundan güney-batıya doğru ülkeyi ikiye ayırır. En önemli dağ silsilesi Himalayaların uzantısı olan Hindikuş’lardır. Bu dağlar kuzey ve güney Afganistan arasında adeta bir set teşkil eder. 2987 m yüksekliğindeki Şibar en önemli geçittir. Hindikuş Dağları batıya doğru alçalarak İran sınırına kadar uzanır. Paropamisus dağ silsilesiyle birleşir. Ülkenin tam ortasında Kuhi Baba Dağı vardır.

Diğer önemli dağları doğuda bulunur. Bunlardan Sefid Kuh, Akdağ, Kabil’in güneyinde Logar Vadisine, batıya doğru uzanır. Bu dağları stratejik önemi çok büyük olan Hayber Geçidi, Kabil’in güneyinde ikiye böler. Daha güneyde Pakistan’daki Süleyman Dağlarının kuzey uzantısı vardır.

Kavaja Amran Dağı, Kandahar bölgesi ve Pakistan sınırı arasında güney-batıya uzanır. Hindikuşlar’ın kuzeyi, Amuderya Nehrinin kolları tarafından sulanan steplerle kaplıdır.

Gölleri: Afganistan göl bakımından oldukça fakir bir ülkedir.

İklim

Afganistan’ın yazları sıcak ve uzun, kışları ise şiddetli derecede soğuk bir iklimi vardır. Güney - batı dışında yıllık yağış miktarı ortalama 1800 milimetredir. Yağışlar genellikle kasım ve nisan ayları arasında çoğunlukla kar şeklinde görülür. Kabil kış boyunca karlarla kaplıdır.

Afganistan’da kışın soğuğu, yazın sıcağından daha korkutucudur. Mevsim değişiklikleri oldukça ani olur.

Yazın küçük dereler kurur. Büyük nehir sularının esas kaynağını, yaza doğru yüksek kesimlerde eriyen karlar teşkil eder.

Tabii Kaynakları

Madenler: Çeşitli ve zengin maden yatakları vardır. Madenler devlet eliyle işletilir. Maden yatakları üç ayrı bölgede bulunur: Hindikuş dağlarının kuzeyi, Kabil çevresi, Kandahar’ın kuzeyi.

Önemli madenleri şunlardır: Kömür, demir, bakır, kurşun, çinko, sodyum, magnezyum sülfat, magnezyum klorat, krom, berilyum, sülfür, mika, talk, asbest ve mermer.

Yapılan sondajlar, Afanistan’da çok zengin tabii gaz yatakları olduğunu göstermiştir.

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Yüzölçümünün % 1’den daha azı ormanlıktır. Çeşitli tipte yaprak dökmeyen ve döken ağaç türleri güney ve doğudaki dağlık bölgelerdedir. Afganistan bir av diyarı olup, her çeşit yabani av hayvanlarına sahiptir. Dağ keçisi, ayı, tilki, kurt, leopar bol mikdarda bulunur.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Afgan vatandaşına Afganlı denir. Fakat Afganlıların ülkesi anlamına gelen Afganistan, on sekizinci yüzyıla kadar belirtilen saha için kullanılmadı. Tarihçiler bu bölgenin eski isminin “Arayanlılar Ülkesi” anlamına gelen “Aryana” olduğunu yazar.

Kabileler: Afganistan halkı çeşitli kabilelere mensuptur. Bunların başlıcaları şunlardır:

Peştun kabilesi: Bunlara Afganlı da denir. Bunlar on bir ve on ikinci yüzyılın başlarında Süleyman bölgesinden Peşavar ve Kabil’e doğru yayıldılar ve sayıları önemli ölçüde arttı. Şimdi nüfusun % 50-60’ını teşkil eden Peştunlar müslüman ve Ehl-i sünnet itikadındadır. Farisiye benzer bir dil olan Peştu dilini konuşurlar.

Duraniler: En önemli Peştu kabilelerindendir. Bu kabile mensuplarının ekseriyeti köylerde yaşayan çiftçi veya modern şehirlerde yaşayan me’murlardır. Daha çok Nangehar ve Baktya vilayetlerinde toplanmışlardır. Fakat büyük mikdarı Kandehar ve Herat illerinde, bir kısmı da Hindikuş’un kuzeyindeki sulak bölgelerde yaşar.

Tacikler: Diğer önemli etnik beyaz gruptur. İran kökenli olup, çoğu İran’daki gibi Farsça konuşurlar ve Ehl-i sünnet itikadında Müslüman olup, batıda yaşayanları şiidir. Köylerde yaşarlar ve tarımla uğraşırlar. Bir kısmı ise, sanat sahibi veya tüccardır. Taciklerin çoğu Kabil ve Herat illerinde yaşar. Bazı dağlı Tacikler, Hindikuş Dağlarının kuzeyinde, bir kısmı da İran sınırı boyunda bulunur.

Hazara: Üçüncü büyük etnik grup olup sayıları 600 bin kadardır. On üçüncü ve on beşinci yüzyıllar arasında bölgeye gelen Moğolların torunu olduklarına inanırlar. Bir çok kelimeleri Türkçe olup, kısmi bir Farsça konuşurlar ve şiidirler.

Türk ve Türk Moğol: Bu grup uzun zamandır Afganistan’da bulunmaktadır. Kuzeybatıda 200.000 civarında sayıları olup, göçebe hayatı yaşarlar ve sünni Müslümanlardır.

Batı Afganistan’da ayrıca sayıları yarım milyona yaklaşan çeşitli kabileler mevcuttur.

Etnik grupların içinde Afganlılar en büyük göç ve prestije sahiptirler. Tacikler genellikle tarımla uğraşmalarına rağmen devlet idaresinde, iş ve ticaret çevrelerinde önemli yer işgal ederler. Farsça genel lisan olarak kullanılır. Fakat Puştu dili de önemlidir. 1964 Anayasası resmi dil olarak Farsça ile Puştu dilini kabul etmiştir.

Din: Hemen hemen bütün Afganlılar müslümandır. Gerçek Afganlılar dahil, Tacikler, Özbekler ve Türkmenlerin yaklaşık % 80’i sünnidir. % 18’i şii, % 2’si ise İsmailiyye gibi bazı sapık fırkalara bağlıdır.

Nüfus dağılımı: Afganistan’da nüfus yoğun değildir. Şimdiye kadar hiçbir resmi nüfus sayımı yapılmıştır. 1972 senesine göre resmi çevreler 17 milyondan fazla nüfus olabileceğini tahmin etmişlerdir. % 2,3’lük bir yıllık nüfus artış hızına sahiptir. Halkın % 10’u şehirli, % 20’si göçebe ve yarı göçebe, % 70’i de çiftçidir

Şehirleri: Kabil, Kandehar, Herat, Celalabad, Mezar-ı şerif, Gazne, Baghlan’dır. Pul-i Humri ise önemli endüstri merkezidir.

Köy ve göçebe hayatı: Köy va aşiret gruplarına dayalı toplumlarda ailenin bütünlüğü ve bölünmezliği temel kuraldır. Aile, en yaşlı ve otorite kişi tarafından idare edilir. Köylerde aile tek katlı kerpiç ve etrafı duvarla çevrili ev veya küme evlerde oturur.

Şehir hayatı: Şehir ve kasabalarda yaşayanların hayatı, çiftçi ve göçebelerden çok modern ve oldukça teşkilatlıdır. Kadınlar, “Perdah” denilen peçe ve “Şadri” denilen çarşaf giyerler. Perdah 1959’da serbest bırakıldı ve kadınlar devlet dairelerine işe alınmaya başlandı.

Eğitim: 1946 yılında kanunla kurulan Kabil Üniversitesi; tıp, hukuk, siyasal bilimler, mühendislik, vb. gibi bir çok fakültelerden meydana gelir. 1963 yılında Celalabad’da, Nangehar Üniversitesi kuruldu. Ayrıca bir çok öğrenci de yurt dışında çeşitli ülkelerde yüksek öğrenim görmektedir. Erkeklerin % 10’u iyi eğitim görmüştür. Kadınlarda bu oran daha düşüktür. Bu durumu düzeltmek ve daha iyiye götürmek için gerekli tedbirler alınmaktadır.

Ülkede altı yıl süreli ilkokullara devam etme, 1955’den sonra 1960’lı yıllarda önemli ölçüde artmıştır. Okuma-yazma oranı düşüktür. Eğitim, her düzeyde parasızdır ve ilköğretim mecburidir.

Sanat ve edebiyatta İslam dininin etkisi çok büyüktür. Edebi lisan olarak Farisi kullanılır.

Ekonomi

Hızlı endüstrileşme hamlelerine rağmen, Afganistan önemli bir tarım memleketi olarak kalmıştır. İş gücünün % 85’i tarımla uğraşır. Tarım alanları küçük gruplar halinde olup, toprak ilkel metodlarla işlenir.

1956 yılında çıkan kanuna göre 5 yıllık kalkınma programlarıyla ekonominin modernleştirilmesine başlanmıştır. Plandaki ana konu; zirai teknoloji ve sulama imkanlarının geliştirilmesidir.

Buğday, mısır, pirinç, fasülye, bezelye, çavdar, darı, yonca, patates, soğan, lahana, patlıcan, kabak, kiraz, elma, erik, üzüm, zeytin, portakal, limon, muz, pamuk, şeker pancarı ve tütün başlıca tarım ürünleridir.

Hayvancılık: Koyun, keçi, deve, at ve eşek beslenen önemli hayvanlardandır. Dört çeşit koyun türü vardır. Bunlardan Gilzai cinsi yünü için, Türki cinsi et-yün-süt için, Arabi cinsi halı yünü için, Karakul cinsi derisi için beslenir.

Sanayi: Evlerde yapılan el işlerinden başka, Afganistan sanayi bakımından yeni gelişen bir ülkedir. Yalnız kumaş, çimento ve şeker fabrikaları önem arzeder.

Toplam yıllık kumaş üretimi kapasitesi 1,5 milyon metredir. Çimento üretimi yıllık 15.000 tondur. Evlerde dokunan halı ve ipek böceği vasıtalarıyla üretilen ipek ipliği önemli bir yer tutar

Su gücü ve sulama: 1930’dan itibaren hükumet, eski baraj ve su kanallarının imarı için önemli teşebbüslerde bulundu. Dışarıdan yabancı mühendisler getirerek kurulacak fabrikalar ve Kabil’in elektrik ihtiyacı için modern barajlar inşa ettirdi.

Bu barajlardan Jabal-us Siraj 2400 kw, Pul-i Humri 9000 kw, Çakivardak 4000 kw’lık enerji üretmektedir.

İkinci Dünya Savaşından sonra sulama gayesiyle Amerikan mühendislerine yaptırılan Angandab barajı 63.133, Kojaka barajı 72.846 hektarlık bir alanı sulamaktadır. Bu barajlardan önemli ölçüde elektrik enerjisi de elde edilmektedir. Ayrıca Kabil nehri üzerinde kurulan Naplu, Sarabi ve Dorun isimlerinde üç baraj vardır.

Afganistan tarihi ,nüfusu,iklimi,ekonomisi,yüzölçümü
 

AFGANİSTAN



http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327576550


Afganistan,resmi adı AFGANİSTAN CUMHURİYETİ,Farsçanın Dari lehçesinde Cumhuriye Afganestan,Peştucada Da Afganistan Cemhoriyet,ORta Asya"nın güneyinde bir kara ülkesi.Yüzölçümü 653.000 km2,başkenti Kabil"dir.Kuzeydoğu ucunda ülkeyi Çin Halk Cumhuriyeti"yle birleştiren 240 km"lik ince Vahan Koridoruyla birlikte doğu-batı yönünde yaklaşık 1.280 km,kuzey -güney yönünde yaklaşık 970 km uzunluğundadır.Doğuda ve güneyde Pakistan sınırı 1.810 km,batıda İran sınırı 816 km,kuzeyde Türkmenistan,Özbekistan ve Tacikistan Cumhuriyetiyle sınırı 1.680 km"dir.Cemmu ve Keşmir"in Pakistan"ın hak iddia ettiği kesiminden 320 km"lik bir sınırla ayrılır.Çin Halk Cumhuriyeti"yle sınırı 80 km"dir.Hiç kıyısı yoktur.ülkeye en yakın deniz 480 km güneyindeki Umman Denizidir.Nüfusu ( 1991 tah.) 16.922.000"dir.Bu sayı,1979"daki Sovyet askeri müdahalesinden sonra komşu ülkelere sığınan 5 milyon dolayında mülteciyi içermemektedir.

DOĞAL YAPI

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ



http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327576550

Afganistan"ın üç belirgin bölgeye ayrılır.Kuzeydeki yaklaşık 103.600 km2"lik ova başlıca tarım alanıdır.Güneybatıdaki 129.500 km2"lik yayla büyük ölçüde çöllerle ve yarı çöllerle kaplıdır.Rigestan çölü de bunlar arasındadır.iki bölge arasında ,Himalaya Dağlarının uzantısı olan ve Hindukuş Dağlarını da içine alan 414.400 km2"lik dağlık yöre yer alır.Burası yoğun jeolojik hareketlere sahne olmuştur.Hindikuşların yüksekliği çoğu yerde 6.400 m"yi aşar.Bu dağlar kuzeydeki görece zengin ve verimli topraklarla ülkenin öteki kesimlerini ayıran doğal bir sınır gibidir.Dağ dizisi Kabil"in 160 km kuzeyinde yelpaze gibi açılarak batıya doğru uzanır ve Baba,Bend-i Bayan ,Sefid dağları gibi kollara ayrılır.Bu kollardan her biri daha sonra değişik yönlere uzanır.Doğu sınırındaki yükseltiler,Hint Okyanusundan yağmur getiren rüzgarları keserek kuru bir iklime yol açar.

Kuzeyde 600 km boyunca eski Sovyetler Birliği cumhuriyetiyle sınırı oluşturan Ceyhun Irmağı ülkenin kuzeydoğu ve kuzey topraklarında yaklaşık 240.000 km2"lik bir alanı sular.Cuyhun"un Afganistan"da doğan başlıca kolları Kokça ile Kunduz"dur.960 km uzunluğundaki Hilmend Irmağı üstünde sulama tesisleri kurulmuştur.Güneydoğunun en büyük akarsuyu ,Pakistan topraklarına girerek İndüs Irmağına katılan Kabil Suyudur.

Kaynak;AnaBritannica cilt 1 frmsinsi.net için derlenmiştir.

Afganistan iklimi,bitki ve hayvan varlığı
 

İKLİM:

Genel olarak yarı kurak bozkır ikliminin egemen olduğu Afganistan"da kışlar çok soğuk,yazlar sıcak geçer.Ancak,ortadaki dağlık bölgede kutup altı kuşağı özellikleri görülür.kışlar dondurucu ,yazlar kısa ve serindir.Güneybatıdaki Celalabad da temmuz ayı sıcaklığı 49C"ye kadar yükselirken,dağlık bölgedeki Kabil"de en düşük sıcaklık ocak ayında -31C olarak belirlenmiştir.

Yıllık yağış toplamı bölgeden bölgeye değişir.Çöllerde 75 mm"ye kadar düşen yıllık yağış yaz musonlarından etkilenen dağlarda 1.250 mm"ye yükselir.Batıdar doğuya doğru giderek artan yıllık yağış,güneybatıdaki muson bölgesinde ortalama 400 mm dolayındadır.

BİTKİ VE HAYVAN VARLIĞI;

http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327578505


Güneyde ,özellikle kıraç bölgelerle kum çöllerinin bulunduğu batı kesimine gidildikçe bitki örtüsü seyrelir.hemen hiç ağaç görülmez:ancak ilkbahar başlarındaki yağmur mevsiminde çiçekli otlara rastlanır.Daha çok yağış alan kuzey bölgelere doğru gidildikçe bitki örtüsü sıklaşır.Özellikle musonların etkisinde kalan Celalabad"ın kuzeyindeki dağlık bölgede yoğun bir bitki örtüsü görülür.Yükseklerde çam ve göknar gibi iğne yapraklı ağaçların baskın olduğu geniş ormanlar yer alır.İğneyapraklı orman çizgisi ortalama 3.000 m"nin üstündedir.1.700 - 2.000 m arasındaki yükseltilerde sedir ağaçları çoğunluktadır.Daha alçaklardaki başlıca ağaç türleriyse meşe,ceviz,akağaç,dişbudak ve ardıçtır.

Afganistan"da ,astropik iklim kuşağına özgü yırtıcı hayvanların çoğu bulunur.Ama eskiden çok olan büyük memelilerin sayısı artık oldukça azalmıştır.Ceyhun kıyılarında yaşayan Sibirya kaplanının soyu neredeyse tükenmiştir.Güneydoğudaki kaplanlar da yok olmak üzeredir.Gene de dağlarda ve eteklerinde çok sayıda yırtıcı hayvana rastlanır.Kurt,tilki,sırtlan,çakal ve vaşak gibi türler yaygındır.Pamir Dağlarında yabanıl keçiler ve özellikle uzun ve kıvrık boynuzları görülür.Argalı ( Marko Polo koyunu) gibi yabanıl koyun türleri de Pamir ve Hindukuş dağlarında yaşar.Dağlık ve ormanlık bölgelerde ayı da bulunur.Kuşlar arasında çeşitli akbaba türleriyle kartallar ön
sırayı alır.


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327578505


Irmaklarda çok sayıda balık türü vardır.Ama Hindikuş Dağlarının kuzey yükseltilerindeki akarsu ve göllerde alabalıktan başka balık türüne pek ender rastlanır.




Kaynak;AnaBritannica cilt 1 frmsinsi.net için derlenmiştir.

Afganistan yerleşme dokusu,kentsel yerleşme,kırsal yerleşme
 

http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327578505


YERLEŞME DOKUSU :

Hindikuş Dağları ülkeyi kuzey ve güney olmak üzere iki bölgeye ayrılır.Topografi ,ulusal ,etnik ve dinsel yerleşme dokuları ya da tarih bakımından bu iki bölge de çeşitli alt bölgelere ayrılır.Kuzey Afganistan"ın doğusunda Bedehşan-Vahan,batısında Belh-Meymane bölgeleri vardır.Dağlar ve yüksek yaylalarla kaplı doğuda Tacikler ,daha alçak ve ovalık batıda ise Türkmenler ve Özbekler çoğunluğu oluşturur.

Güney Afganistan ise Kabil,Kandehar,Herat ve Hazaracat olmak üzere dört alt bölgeye ayrılır.Birinci bölge Kabil suyunun suladığı alanlarla ülkenin doğu yaylasını içine alır.Bu bölgede daha çok Peştular ( eski Pathanlar) Tacikler ve Nuristanlılar ( eski adlarıyla Kafiriler) yaşar.Kandehar güneydeki seyrek nüfuslu bölgeyi kapsar.Burada yaşayanların çoğu Peştuların Dürrani kolundandır.az sayıda Beluci ve Braho da vardır.Herat ( ya da Batı Afganistan) bölgesinde Tacikler,Peştular ve Aymaklar bir arada yaşar.Ülkenin orta kesimlerini içine alan dağlık Hazaracat bölgesinin öbür kesimlerle çok az bağlantısı vardır.

http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327576550

KENTSEL YERLEŞME:

Kentsel yerleşmelerin çoğu,bir çember çizerek tüm ülkeyi dolaşan ana karayolu çevresinde gelişmiştir.Kabil"den çıkan bu yol,güneybatıda Kandehar"dan geçer ve kuzeybatıda Herat"a kuzeydoğuda da Mezar-ı Şerif"e yöneldikten sonra yeniden güneye dönerek Kabil"e ulaşır.Nüfusun en yoğun Kabil ile Çarikar kentleri arasında yer alır.Yoğun nüfuslu öteki bölgeler Herat Vahası ile kuzeydoğudaki Kunduz yöresidir.Ortadaki yüksek dağlık bölgelerle güney ve güneydoğudaki çöllerde yerleşme ya çok seyrektir yada hiç yoktur.

Afganistan"ın başlıca kentleri.Kabil,Kandehar,Herat,Baglan,Tagab,Kunduz, Çarikar ve Mezar-ı Şerif"tir.Başkent Kabil , Hindukuş Dağlarının güneyinde,hem Hindistan yarıkıtası ile Asya,hem de Ortadoğu ile Uzakdoğu arasındaki ticaret yollarının kavşağındadır.Kent Kabil Suyunun iki yakasındaki 137 km2"lik bir alana yayılır.Nüfus (1982) 1.036.407"dir.Ülkenin aynı zamanda iktisadi ve kültürel etkinlik merkezi olan Kabil çağdaş yapıları ,geniş caddeleri ve kalabalık pazarlarıyla hızla gelişmektedir.Ülkenin ikinci büyük kenti Kandahar,Asya karayolu üstünde,Kabil ile Herat"a eşit uzaklıktadır.Ahmet ŞAH Dürrani 1747"de Kandehar"ı Afganistan"ın ilk başkenti yapmıştır.

KIRSAL YERLEŞME;

http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327576550


Yerleşik tarımla uğraşanlar ,genellikle büyük ırmak vadilerindeki sulanabilir alanlarda kurulu küçük köylere dağılmıştır.Çoğunlukla kale biçiminde inşa edilen köylerdeki kerpiç evlerde oturan aileler,aralarındaki sıkı bağlarla birer savunma topluluğu oluştururlar.

Yarı yerleşik tarımcılar,hayvancılığın yanı sıra birkaç türde bitkisel üretim yaparlar.ekilebilir alanın kıt olduğu yüksek dağ vadilerinde birbirinden kopuk küçük köylerde otururlar.Yaz aylarında yüksek otlaklara çıkar,kışları geri dönerler,Her ailenin ancak birkaç baş hayvanı vardır.Göçebelerin çoğunluğu Peştu çobanlarıdır.Birkaç bin Beluci ve kırgız göçeri de vardır.Bunlarda yaz aylarında aşiretler halinde otlaklara inerek kışın geri dönerler.Bazı göçebe toplulukları 1977 sonrasında Hindukuş Dağlarının kuzeyindeki ovalara da Hilmend Vadisi proje alanına yerleştirilmiştir.


Kaynak;AnaBritannica cilt 1 frmsinsi.net için derlenmiştir.

Afganistan nüfusu
 

NÜFUS:


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327598432

Afganistan"da nüfusun doğal artış hızı (1989) binde 23,doğum oranı binde 44 ,ölüm oranı binde 21"dir.Nüfus yoğunluğu km2"de 23,9 kişidir.( 1990) ,Nüfusun (1988) yüzde 51,32"si erkek,yüzde 48,68 "i kadındır.Onbeş yaşın altındaki nüfusun oranı (1988) yüzde 46"1"dir.Halkın yüzde 18,5"i kentli,yaklaşık yüzde 20"si göçebedir.

Afganistanda yaşayanların yarısı Peştu kökenlidir.Sayıları nüfusun dörtte birine ulaşan Taciklerin dışındaki etnik gruplar Özbekler ve Hazarilerdir.Peştuların çoğunluğu yerleşik,bir bölümü ise göçebedir.Çoğu çiftçi ya da zanaatkar olan Tacikler,kuzeydoğuda ve Herat dolaylarında yaşarlar.Daha çok tarımla uğraşan Özbekler,Hindukuş Dağlarının kuzeyinde,göçebe Hazariler ise dağlık bölgede yaşarlar.

Hint Avrupa ailesinden olan Peştu ( Puştu) dili ile gene aynı aileden Farsçanın bir lehçesi olan Dari,Afganistan"ın resmi dilleridir.Nüfusun yarısı Peştuca,üçte bir kadarı da Dari lehçesi kullanır.Tacikler,Hazariler,Çehar Aymaklar ve Kızılbaşlar Dari lehçesini konuşurlar.Kuzeyde yaklaşık 1 milyon kişinin konuştuğu Özbekçe ile yaklaşık 300 bin kişinin konuştuğu Türkmence ve ülkenin kuzeydoğu ucunda küçük bir grubun dili olan Kırgızca,Altay dil ailesine giren Türk dilleridir.Bütün bu topluluklar yerleşik düzene yeni geçmişlerdi.

Afganistan"da nüfusun yüzde 99"u Müslüman"dır.bunların yüzde 80-85"i Sünniliğin Hanefi mezhebine bağlıdır.Hazariler ve Kızılbaşlarla İsmaililerin küçük bir bölümü Şii"dir.1895"te İslam dinini benimsemek zorunda bırakılan ve geniş bir etnik grup oluşturan Kafirilerin soyundan gelenler Nuristanlı adını alır.yaşadıkları bölgenin de adı daha önce Kafiristan iken ( Kafiriler ülkesi) ,Nuristan ( Nur ülkesi) olarak değiştirilmiştir.Ülkedeki Hinduların,Sihlerin ve Yahudilerin sayısı birkaç bini aşamaz.











Kaynak;AnaBritannica cilt 1 frmsinsi.net için derlenmiştir.

Afganistan ekonomisi
 

Afganistan doğal kaynakları,tarım,sanayi,ulaştırma
 

DOĞAL KAYNAKLAR:


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327603199


Ekonomik önem taşıyan yeraltı kaynaklarının başında Mezar-ı Şefir"in 120 km batısında Cuzcan iline bağlı Şebergan"da ortaya çıkarılan zengin doğal gaz yatakları gelir.Hoca Gügerdak ve Yetim Dağ alanlarında depolama ve arıtım tesisleri vardır.Doğal gaz bir boru hattıyla Sovyetler Birliğine taşınırken,ikinci bir boru hattıyla da Mezar-ı Şerif"te kurulan termik enerji santralına ve kimyasal gübre fabrikasına iletilmektedir.Bugüne değin saptanan petrol rezervleri yetersiz düzeydedir.Hindukuş Dağlarının kuzey yamaçlarında birçok kömür havzası vardır.Baglan ilindeki Kerker ve Eşposte ile Belh ilindeki Kale-i Serkari havzaları işletilmektedir.Kabil"in 96 km.kuzeybatısındaki Hacıgat"ta yüzde 62-63 oranında demir içeren 2 milyar tonluk yüksek vasıflı bir demir rezervi saptanmıştır.Kunduz yakınlarıda bakır,kurşun ve çinko Konar-ı Has"ta berilyum ve Bedahşan"da da yarı-değerli lacivert taşı kaynakları vardır.Kayatuzu rezervleri de yeterli olmakla birlikte ulaşımın elverişsizliği nedeniyle üretim sınırlı kalmaktadır.

Toprağın ancak yüzde 12"si ekilebilir niteliktedir.ve bunun da yalnız yüzde 2"sinde her yıl tarım yapılabilmektedir.Çayır ve otlakların oranı yüzde 46"dır.Geniş bir alan çöllerle kaplıdır.Ormanların kapladığı alan yüzde 2,9 oranındadır.Ormanlar özellikle doğu bölgesi ile Hindikuş Dağlarının güney yamaçlarında görülür.Doğudaki ormanlarda iğne yapraklı ağaçlar çoğunluktadır.Bunlardan kereste elde edildiği gibi,ihraç için yabar fındığı da sağlanır.Öbür ağaç türleri,özellikle de meşe,yakacak olarak kullanılır.Hindikuş Dağlarının kuzeyinde yemişi ihraç edilen fıstık ağaçları vardır.Ferula foetida ( şeytantersi) bitkisinden elde edilen reçine de Hindistan"a satılır.

Afganistan"ın hidroelektrik enerji kaynakları zengindir.Ama akarsu ve çağlayanların mevsimlik akış düzeni,uzak yörelerde pahalı baraj ve bentlerin yapımını gerektirmektedir.Büyük kentlerle sanayi merkezleri dışında elektrik talebi çok az olduğundan,yüksek maliyetli bu tür yatırımların karlılığı düşüktür.Hidroelektrik enerjiden yalnız Kabil-Celalabad bölgesinde yararlanılır.Afganistanın elektrik şebekesinin SSCB"ninkine bağlanmasına ilişkin ticaret anlaşmaları 1981"de imzalanmıştır.

TARIM;


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327603199

Toprakların büyük bölümü kıraç ya da yarı kıraç olan Afganistan"da ekilebilir toprakların yarıya yakını sulanabilir.Büyük bölümünde tahıl yetiştirilen bu topraklarda halkın temel gıdası olan buğday (1984"te 2.850.000 ton) başta olmak üzere mısır,arpa ve pirinç ekilir.Hem dokuma sanayisinde,hem de ihraç amacıyla değerlendirilen pamuk da önemli ürünler arasındadır.Yaş meyve ve kabuklu yemiş üretilen alanlar düzenli olarak artmaktadır.

Hayvancılık,yerel tüketim için et ve süt ürünleri sağlar.Hayvan derisi ve yün,ihracatta olduğu gibi yerli halı dokumacılığında
da değerlendirilen önemli ürünlerdir.Yetiştirilen hayvan türleri arasında koyun,sığır,keçieşek,at,deve ,manda ve katır saılabilir.

SANAYİ:


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327603199

Afganistan"da kuruluş halindeki modern sanayi büyük ölçüde tarımsal hammaddeye dayanır.Başlıca sanayi dalı pamuklu dokumadır.Ayrıca suni ipek ve sentetik iplik üretilir.Öteki sanayi ürünleri arasında çimento,şeker,bitkisel yağ ve yünlü dokuma sayılabilir.Mezar-ı Şerif te doğal gaza dayalı büyük bir azotlu gübre fabrikası kurulmuştur.Fosfatlı gübre de üretilmektedir.Tuz,azot,asbest ve barit üretimi de vardır.Geleneksel el sanatları,özellikle halıcılık,ihracatta önemli yer tutar.

Sendikal hakları güvence altına alan 1964 Anayasası"nın yürürlüğe girmesiyle daha yüksek ücret ve daha iyi çalışma koşulları elde etmeye dönük işçi hareketleri ortaya çıkmıştır.Ancak sanayideki işgücünün boyutları önemli olmadığından,sendikalar gelişememiş ,geleneksel aile ve aşiret bağları işçi örgütlerinden güçlü çıkmıştır.Ayrıca geçmişte devlet de siyasal güç kazanabilecek meslek örgütlerinin oluşmasını engellemiştir.

ULAŞTIRMA:

Denize hiç kıyısı olmayan Afganistan"ın uluslararası ticareti tümüyle komşularının tanıdığı transit olanaklarına bağlıdır.Demiryollarının yetersizliği ve ulaşıma elverişli akarsuların azlığı dolayısıyla taşımacılık temelde karayoluna dayanır.Yüksek taşıma maliyetleri de ülke ekonomisi üzerinde ağır bir yüktür.Afganistan,kendi ulaşım sistemini komşularıyla eşgüdüme sokmakta da güçlük çekmektedir.Karayolu sisteminin geliştirilmesi ve ana ticaret merkezlerini hem birbirine hem de komşu ülkelerdeki kara ve demiryolu kavşaklarına bağlayacak yolların yapımı için çaba harcanmaktadır.Karayolu ağının yalnız yüzde 15"i asfalt kaplıdır.Kabil ve Kandehar"da birer uluslararası havalimanı vardır.





Kaynak;AnaBritannica cilt 1 frmsinsi.net için derlenmiştir.

Afganistan yönetsel ve toplumsal koşullar
 

http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327604510

YÖNETSEL VE TOPLUMSAL KOŞULLARI:

Afganistan 1964"e değin kralın ve kraliyet hanedanının mutlak iktidarıyla yönetilmekteydi.1923-1931"de ilan edilen anayasaların ikisi de mutlak ve babadan oğula geçen krallık düzenini benimsemişti.1964 Anayasası yasama,yürütme ve yargı erklerinin ayrılığına dayalı bir meşruti krallık rejimi getirdi.1973"te askeri bir darbeyle krallık yıkıldı.1964 Anayasası yürürlükten kaldırıldı ve Afganistan Cumhuriyeti kuruldu.Büyük Ulusal Ayan Meclisi Şubat 1977"de yeni bir anayasa kabul etti.1978"de yeni bir darbeyle bu anayasa da kaldırıldı ve Devrim Konseyinin yönetiminde Afganistan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu.İktidarı elinde tutan Afganistan Demokratik Halk Partisi ( ADHP) ülkedeki tek yasal partiydi.Muhammed Necibullah 1990"da kitle desteğini artırmak amacıyla,ADHP"nin yerini almak üzere Vatan Partisini kurdu.Komünist yönetimin 1992"de devrilmesinden sonra çeşitli İslamcı grupların oluşturduğu bir koalisyon yönetime geçti.Kabil"de devlet başkanının yönetiminde 51 kişilik bir yönetim konseyi kuruldu ve İslam cumhuriyeti ilan edildi.Ama geçici hükümet tüm gruplar üzerinde denetimi sağlayamadığından siyasal ve askeri durum belirsizliğini korudu.

Afganistan"da merkezi hükümet sistemi yürürlüktedir.Ülke,birer vali tarafından yönetilen 27 ile bölünmüştür.Yerel yönetim seçimle iş başına gelen belediye meclislerince gerçekleştirilir.Belediye başkanları da seçimle belirlenir.


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327604510

Afganistan"da okur-yazar oranı ( 1985) yüzde 23,7"dir.Eğitim her düzeyde parasızdır ve ilköğretim zorunludur.İlkokulların tüm ülkeye yayılmış olmasına karşılık ortaöğretim kuruluşları yalnız il ve bazı bölge merkezlerinde bulunur.1946"da bir grup fakültenin birleştirilmesiyle kurular Kabil Üniversitesinin en eski birimi 1932"de öğretime geçen tıp fakültesidir.1963"te de Calalabad"da Nengerhar Üniversitesi kurulmuştur.Savaş yükseköğretime büyük darbe indirmiş,Kabil ve Nengerhar üniversitelerindeki çoğu öğretim görevlisi okullarından uzaklaştırılmıştır.Basın,hükümetin tarh denetimi altındadır.Ülkede çıkan günlük gazete sayısı 14,bunların toplam tirajı (1988) 150.800"dür.11 kişiye 1 radyo alıcısı ,148 kişiye 1 televizyon alıcısı,443 kişiye 1 telefon düşmektedir.


Devletin sosyal yardım sistemi bütün çalışanlara karşılıksız hastane hizmeti sağlamaktadır.Genede bebek ölüm oranı (1989)binde 173,ortalama ömür ( 1989) erkeklerde 43 ,kadınlarda 42 yıldır.4.797 kişiye 1 hekim(1987)2.054 kişiye bir hastane yatağı (1981 -82) düşmektedir.Verem ,zührevi hastalıklar ve dizanteri çok yaygındır.Buna karşılık kolera,tifo ve tifüsün azaltımasında başarı sağlanmış ,çiçek hastalığıysa tümüyle yok edilmiştir.Kişi başına alınan günlük kalori 2.290"dır.(1984-86).

Afganistan nüfusunun yüzde 81"9"u kırlarda yaşar.Kırsal nüfusun büyük bölümü ,kısıtlı topraklarını işleyen küçük çiftçilerden oluşur.Kent ve kasabalarda yaşayanların çoğu zanaatkar ,küçük tüccar ya da kamu görevlisidir.Ancak sanayideki işgücü de sürekli artmaktadır.Ayrıca ticaret ve sanayi sektörlerinde etkinlik gösteren girişimciler de vardır.

Merkezi Kabil"de olan ve önemli kentlerde şubeleri bulunan bir kurum aracılığıyla kadınlara rehberlik hizmeti ve yetişkin eğitimi verilmektedir.1977 Anayasası"nın kadınlara eşit hak güvencesi getirmesiyle bu kurumun etkinlikleri genişlemiştir.1960"larda peçe zorunluluğu kaldırılmış ,bürolarda ve başka işyerlerinde kadınlar da çalışmaya başlamıştır.Kadınlar yükseköğretimden de yararlanabilmektedir.


Kaynak;AnaBritannica cilt 1 frmsinsi.net için derlenmiştir.

Afganistanda kültürel yaşam,tarih,tarihöncesi,ilkçağ,ortaçağ
 

KÜLTÜREL YAŞAM;


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327604510

Afganistan"ın 5 bin yılı aşkın zengin bir kültür mirası vardır.Ama ülke bütünüyle dışa kapalı olduğu için 16-20 .yüzyıl arasında geçen zamanda güzel sanatlar,edebiyat ve mimarlık alanlarında çok az ürün verilebilmiştir.


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327604510

Afganistan güzel sanatların doruğuna Gazneli Mahmud"un (971-1030) döneminde ulaşmış,bu dönemde Gazne kenti Bağdat"la yarışır olmuştur.Timurlular döneminde de ( 15.yy) Herat gibi merkezlerde benzer bir yükseliş görülmüştür.Günümüz ressamlarından bir bölümü,doğrudan o dönemin üslubundan esinlenmektedir.Mimari değeri olan eski anıtlar devletçe onarılmıştır.Kabildeki Mekteb-i Sanayi-i Nefise 1930"da kurulmuştur.Bugün mimarlıkta özellikle cami ve türbelerin dış duvarlarında geleneksel Timurlu bezeme teknikleri sürdürülmektedir.El sanatı ürünleri arasında AFGAN halıları ile bakır eşya önde gelir.

Afgan müziği,çeşitli bakımlardan Batı müziğinden farklı olmakla birlikte ,Asya müziğine göre Batı müziğine daha yakındır.Günümüzde Afgan müziğinde ,bir yandan yeniden canlandırılan geleneksel halk ezgilerinin ,bir yandan da çağdaş Batı ve Hint müziğinin etkileri görülmektedir.Bir peştu halk oyunu olan attan,Afganistan"ın ulusal simgesi haline gelmiştir.

TARİH;

"Afgan" adının kökeni,İS 3.yüzyılda Sasanilerce kullanılan "Abgan"sözcüğüne değin uzanır.Müslüman kaynaklarda Afganlardan ilk kez İS 982"de söz edilir.Ama bugünkü Afganların atası olan aşiretler bölgede kuşaklar boyu yaşamıştır.Bugün Afganistan diye adlandırılan toprak parçası binlerce yıl Ortadoğu ,Orta Asya,Güney ASYA,ve Uzakdoğu kültürlerinin buluşma alanı olmuştur.

Kaynak;AnaBritannica cilt 1 frmsinsi.net için derlenmiştir.

Afganistan tarihöncesi,ilkçağ,ortaçağ,afgan imparatorluğu
 

TARİHÖNCESİ;

Paleolitik Çağda insanlar büyük bir olasılıkla İÖ 100 bin dolaylarında Afganistan"a gelmişlerdir.Bedahşan"daki Derre-i Kur Mağarasında geçiş dönemi Neanderthal kafatasıyla yan yana bulunan yontma taş el aletleri yaklaşık 30 bin yıl önceden kalmadır.Ak Kopruk yakınlarındaki mağaralarda yapılan araştırmalar,evcil hayvanlara dayalı bir erken Neolitik (İÖ 9-6 bin) kültürün kanıtlarını ortaya koymuştur.II.Dünya Savaşından bu yana yapılan arkeolojik araştırmalarda da İÖ 3.ve 2.bin yıllardaki İndus ( Harappa) uygarlığının hem öncesine,hem de sonrasına ait Tunç Çağı sitlerine ulaşılmıştır.Bedahşan"daki madenlerden çıkarılan lacivert taşının Tunç Çağında Mezopotamya ve Mısır"a gönderildiği anlaşılmaktadır.Harappa uygarlığı ile belirgin ilişkileri olan bir başka sit de Kunduz^"un kuzeydoğusunda Ceyhun Irmağı yakınlarındaki Şortugay"da yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır.


İLKÇAĞ

Ahameniş ( Pers) imparatoru II.Kyros İÖ 6.yüzyılda Afganistan topraklarında egemenlik kurdu.Ahameniş egemenliği I.Dareios döneminde de ( İÖ 522-486) satraplıklar aracılığıyla sürdürüldü.

Ama İÖ 4 .yüzyılda Büyük İskender Ahamenişleri yok ederek bölgeyi ele geçirdi.İskender"in ölümünden sonra Doğu satraplıkları Selevkosların eline geçti.Hindukuş Dağlarının güneyindeki bölge ise Kuzey Hindistan"daki Maurya hanedanının denetimine girdi.Bir süre sonra Selevkos satraplıklarından Baktriane bağımsızlığını ilan ederek Yunan ve Hint kültürlerinden kendine özgü bir bileşim yarattı.

İS .2.yüzyıl boyunca Afganistan,Kuşan kralı Kaniskanın (İS.y.78-144) egemenliğinde kaldı.Bölgede Mahayana Budacılığını yayan Kuşanların kültür ürünleri ,başlıca kentleri olan Begram,Delbarcin ve Şebergan"da yapılan kazılarla ortaya çıkarıldı.Kuşan imparatorluğu Kaniskadan sonra çok sürmedi.ve Afganistan 3.yüzyılda Sasaniler aracılığıyla Hindu,etkisine girdi.

ORTAÇAĞ

400-565 arasında Eftalitlerin ( Akhunlar) başını çektiği Orta Asya göçebelerinin egemenliğinde kalan bölgeye,642"de Sasanileri yenen İslam ordularının yaptığı ilk akınlarının kalıcı etkisi olmadı.Ancak yaklaşık 870"te Saffari egemenliğinin kurulmasıyla Afganistan"da İslam dini kökleşti.Samaniler döneminde Buhara,Semerkand ve Belh kentelir altın çağlarını yaşadı.10.yüzyıl ortalarında bölge Gaznelilerin denetimine girdi.Gurilerin Gaznelileri 1150"de Hindistan"a sürmesinden sonra Afganistan Harezmşahların eline geçti.Cengiz Han"ın Moğol orduları 1219"da Afganistan"ı işgal etti.1227"de Cengiz"in ölmesinden sonra imparatorluğu parçalandı.Afganistan "da da bazıları bağımsız ,bazıları Moğollara bağlı beylikler doğdu.14.yüzyılda Timur ülkenin büyük bölümünü ele geçirdi.Timurlular döneminde ( 1404-1507) Afganistan"da bilimde ve bayındırlıkta büyük gelişmeler sağlandı.1507"de Muhammed Şeybani"nin önderliğindeki Özbekler Herat"a girdilerse de ,1510"da Safevi şahı İsmail"e yenik düştüler.Timur soyundan Babür 1504"te Kabil"i aldı.1522"de Kandehar"ı ele geçirdi.Afgan beylerinin sonuncusu İbrahim"ide yendikten sonra Agra"yı başkent yaparak Hindukuş"a kadar bütün Doğu Afganistan"ı kendine bağladı.Sonraki 200 yıl boyunca Afganistan batıda Safevilerin,doğuda Hint-Türk İmparatorluğu"nun parçası oldu.

AFGAN İMPARATORLUĞU

1736"da İran"da tahta çıkan Nadir Şah birkaç yılda Afganistan"ı topraklarına kattı.Nadir Şah"ın bir ayaklanma sırasında öldürülmesinden sonra,başmuhafızı Ahmed Han Abdali bazı aşiretler tarafından şah seçildi ve Ahmed Şah Dürrani adıyla hükümdarlığı tüm Afganistan"a kabul ettirdi.Egemenliğini Meşhed"den Keşmir ve Delhi"ye ,Ceyhundan Umman Denizine kadar yaydı.Afgan İmparatorluğu 18.yüzyılın ikinci yarısında Osmanlılardan sonra en büyük İslam devleti oldu.

1773"te Dürrani"nin ölümünden sonra aşiret ve sülale kavgaları birbirini izledi.1803"te tahta çıkan Şah Şüca,Napoleon"un Rusyayla birleşerek Hindistan"ı işgal etme tasarılarına karşı 1809"da İngilizlerle bir antlaşma imzaladı.Şah Şüca"dan sonra ülke,Barakzay aşiretinden Dost Muhammed"in denetimine geçti.Hindistandaki İngiliz kuvvetleri 1839"da Kandehar"a girerek Şah Şüca"yı yeniden tahta çıkardılar.İngilizler üç yıl sonra ülkeyi terkedince Dost Muhammed Kabil"e dönerek 1863"e değin hüküm sürdü.Oğullarından Şir Ali"nin emirliği sırasında Kabil"de İngilizler yerine bir Rus heyetini kabul etmesi 1878-80 arasında ikinci bir İngiliz -Afgan savaşına yol açtı.








Kaynak;AnaBritannica cilt 1 frmsinsi.net için derlenmiştir.

Cevap : Afganistan
 

http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327610784


İngilizler Nisan 1881"de Kandehar"dan çekildiler.Şir Ali"nin yeğenlerinden Abdurrahman Han"ın emirliği döneminde (1880-1901) Afganistan sınırlarını Rusya"yla İngiltere belirledi.İngiliz egemenliğindeki Hindistan"la Afgan Krallığının sınırlarını çizen Durand hattı (1893) ,Afganistan"ı Ruslarla İngilizler arasında bir tampon devlet haline getirdi.Modern Afganistan"ın kurucusu sayılan Abdurrahman ,çeşitli etnik gruplara karşı giriştiği 20"i aşkın savaşı kazanarak Kabil"de güçlü bir hükümet olduğunu kanıtladı.

Abdurrahman"ın en büyük oğlu Habibullah Han döneminde (1901-19)Avrupa teknolojisi ve Batı ülkeleri Afganistanda yayılmaya başladı.Habibullah ,ülkeyi İngilizlere karşı I.Dünya Savaşına sokmayı amaçlayan baskılara direndi.Onun.İngilizlerin karşıtlarınca öldürülmesi üzerine tahtı ele geçiren EMANULLAH (1919-29) İngilizlere karşı üçünçü bir savaş başlattı.Bir ay süren savaş sonunda imzalanan Ravalpindi Antlaşması ile ( 8 Ağustos 1919) Afganlar dışişlerini bağımsız yürütme hakkını kazandılar.Afganistan Rusya"daki Bolşevik rejimi tanıyan ilk ülke oldu.Emanullah 1923"te "padişah" ünvanını alarak anayasal,yönetsel,eğitsel ve toplumsal reformlara girişti.tutucu,dinsel önderlerin karşısına çıktı.Ama 1928"de iç savaş patlak verdi ve Emanullah tahtan çekildi.1929"da tahta çıkan Muhammed Nadir Şah,1931"de Emanullah"ın anayasasına dayalı yeni bir anayasa yaptı.Nadir Şah ,dinsel önderlerle uyuşmaya daha yatkındı.1930"larda iktisadi gelişme de hızlandı.Nadir Şah"ın Kasım 1933"te öldürülmesi üzerine 1973"e değin hüküm sürecek olan oğlu Muhammed Zahir tahta geçti.


1946"da başbakan olan Şah Mahmud döneminde Afganistanda liberal bir ortama geçildi.Ama din önderleriyle hükümetteki tutucu kesimler,General Muhammed Davud Han"ın başbakanlığa getirilmesini sağladılarlDavud Han,Durand hattının ötesinde ( Pakistan tarafında) kalan Peştular sorununun çözümünde katı bir tutum izledi.SSCB"nin ekonomik ve askeri desteğini kazandı. Bir yandan kapsamlı eğitsel ve toplumsal reformlar gerçekleştirirken ,öbür yandan muhalefet tanımayan bir baskı rejimi kurdu.Ancak "Peştu sorunu" Davud Han"ın sonunu hazırladı.Mart 1963"te Davud Han başbakanlıktan çekilince Zahir Şah bir meşruti krallık denemesine girişti.Ama siyasal istikrarsızlığın yoğunlaşması üzerine Davud Han 17 Temmuz 1973"te kansız bir darbeyle iktidarı yeniden ele geçirdi ve Afganistan Cumhuriyet"ini kurdu.Solcu subaylarla Bayrak ( Perçem) Partisi de bu darbeyi destekledi.




Kaynak;AnaBritannica cilt 1 frmsinsi.net için derlenmiştir.

Afganistan cumhuriyeti,afganistan demokratik cumhuriyeti
 

http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1327698981


AFGANİSTAN CUMHURİYETİ ( 1973 -78).

ABD ve SSCB"ye bağımlılıktan kurtulmaya çalışan Davud Han,İslam ülkelerine yöneldi.Gene toplumsal ve ekonomik reformlara girişti.Pakistan başbakanı Zülfikar Ali Bhutto ile,Peştu sorunuyla ilgili bir deneme anlaşması gerçekleştirdi.Davud Han"ın hazırladığı anayasa 1977"de Ayan Meclisince kabul edildi.Davud Han devlet başkanı sıfatıyla kendi aile çevresinden ,yakınlarından,hatta devrik kraliyet ailesinin üyelerinden kurulu bir hükümeti iş başına getirdi.Bunun üzerine 10 yıldır ayrı çalışan iki sol örgüt,Halk ve Bayrak Partileri Davud Han"a karşı yeniden birleştiler.Halk kanadı,lideri Hafızullah Amin"in düzenlediği bir darbeyle Davud Han devrildi.kendisi ve aile üyelerinin çoğu öldürüldü.27 Nisan 1978"de Afgan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu.

AFGANİSTAN DEMOKRATİK CUMHURİYETİ

Devrim konseyi başkanlığına ,başbakanlığa ve Afganistan Demokratik Halk Partisi genel sekreterliğine Nur Muhammed Taraki getirildi.Hafızullah Amin ile bayrak kanadı önderlerinden Babrak Karmal başbakan yardımcılıklarına atandılar.Ama Halk ve Bayrak kanatları arasındaki birlik hızla bozuldu.Orduya dayanan Halk kanadı giderek güçlendi.Taraki yönetiminin reform programında kadınlara eşit haklar,toprak reformu ve klasik Marxist-Leninist doğrultuda yönetsel önlemler yer alıyordu.Temel Afgan kültür öğeleriyle çatışan bu program ve siyasal baskılar ,nüfusun geniş kesimlerini karşısına aldı.1978 yazında Nuristan"da ilk ayaklanmalar patlak verdi ve eşgüdümsüz de olsa tüm ülkeye yayıldı.

Mart 1979"da Hafızullah Amin Başbakan oldu.Ayaklanmalar karşısında Afgan ordusu güçsüz kalınca,Amin Sovyet askeri yardımına başvurdu.Taraki ve Amin yanlıları arasındaki bir çatışmada Taraki öldürüldü.AMin,Pakistan"dan ve ABD"den güvenlik desteği kazanmaya çalışırken,24 Aralık 1979 gecesi Sovyet birlikleri Afganistan"a girdiler.Amin öldürüldü ve başbakanlığa ,Devrim Konseyi başkanlığına ve ADHP genel sekreterliğine Babrak Karmal getirildi.Karmal,Haziran 1981"de başbakanlık görevini Sultan Ali Keştmend"e devretti.Sovyet birliklerine ve hükümet askerlerine karşı gelişen genel ve dağınık silahlı direniş yanında ,ADHP"nin Bayrak ve Halk kanatları arasındaki iktidar mücadelesi de sürdü.Yerel önderler ülke içinde bölgesel iktidarlarını güçlendirirken ,Peşaverdeki bazı dinsel önderler de hem etkinlik ve yandaş kazanabilmek,hem de Arap ülkelerinin mali desteğini sağlayabilmek için birbirleriyle çekişiyorlardı.1980"de ülke içindeki bazı bölgesel gruplar Sovyet işgaline karşı birleştiler."Mücahid" olarak adlandırılan güçlerin silahlı direnişi 1984"te yoğunlaştı.1985"te ülkedeki Sovyet askerlerinin sayısı 115 bine ulaşmıştı.Kabil hükümetinin İran ve Çin Halk Cumhuriyeti"yle ilişkileri de giderek bozuldu.1986"da uzaklaştırılan Babrak Karmal"ın yerine ADHP genel sekreterliğine getirilen Muhammed Necibullah ülkenin yeni önderi oldu.1987"de kabul edilen yeni anayasayla ülkenin adı Afganistan Cumhuriyeti olarak değiştirildi.

Sovyet birliklerine ve Kabil hükümetine karşı silahlı direnişi sürdüren güçler arasında Afgan Mücahidleri İslami İttihadı ile Hizb-i İslami yanında ADHP"nin Halk kanadı da yer almaktaydı.Yıllarca süren başarısız işgalin ardından Sovyetler Birliği Mayıs 1988-Şubat 1989 arasında kuvvetlerini Afganistan"dan çekti.

Necibullah yönetiminin Nisan 1992"de çökmesi üzerine çeşitli İslamcı grupların oluşturduğu bir koalisyon iktidarı geçti.Aralık ayından devlet başkanlığına Burhaneddin Rabbani seçildi.Gülbeddin Hikmetyar önderliğindeki Hizb-i İslami yönetime karşı silahlı mücadeleyi sürdürdü.




Kaynak;AnaBritannica cilt 1 frmsinsi.net için derlenmiştir.