Mimarlıkta Sütun Başlığı
 

SÜTUN BAŞLIĞI

Sütun başlığı,mimarlıkta,sütun,ayak,gömme ayak gibi düşey taşıyıcıların üstündeki kiriş ya da kemerlere oturma yüzeyi oluşturan yapı öğesi.Yatay taşıyıcılardan gelen yükü toplayarak düşey taşıyıcılara ilettiği gibi bu ikisi arasında görsel olarak da bir geçiş sağlar.Sütün başlığı klasik mimarlıkta değişik üslupların ayırt edilmesine en belirleyici öğedir.( bak.düzen)

http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1389269752

Sütun başlığının enbasit iki çeşidi bir dikmenin üstüne konan kare biçimli ahşap bir blok(abakus) ve uzun kenarları üsttetik kirişe paralel olmak üzere yerleştirilmiş dikdörtgen biçimli bloktur.(yastık).Bu blokların kenarlarına çeşitli biçimler verilmesiyle,yanlara doğru genişleyen gerçek sütun başlıkları doğmuş ve bunlara çeşitli parçaların,silmelerin,bitkisel ,hayvansal ve soyut bezemelerin eklenmesiyle de daha karmaşık bir görünüm ortaya çıkmıştır.

Mısır ve Mezopotamya'da ilkel abakus başlıklar biliniyordu.Sakkara'daki basamaklı piramit ve çevresindeki yapılarda (İÖ y.2890-2686) iki tür basit taş başlık bulunmuştur.Bunlardan biri bükülmüş kamış ya da yapraklarla bezenmiştir.ve biçimi semere benzemektedir.öbürü ise papirüs bitkisinin stilize edilmesiyle oluşturulmuş bir ters çan biçimindedir.Mısır mimarlığında daha sonları palmiye ve lotus gibi bitkisel,antropomorfik ve basit abaküs biçimli başlıklarda kullanıldı.Volütlü başlıklar daha İÖ 870'te Anadolu Hitit mimarlığında ve Mezopotamya'da bilinmekteydi.Ahameniş dönemi İran mimarlığında da karmaşık biçimli başlıklar yapıldı.

Başlık biçimlerinin en yaygın üç tanesi Eski Yunan mimarlığında ortaya çıkmıştır.Dor düzeni,başlık,echinus adı verilen oval profilli yuvarlak bir öğe üstünde yer alan kare biçimli bir abakustan oluşur.Altta,başlığı sütüna bağlayan birkaç ince,gittikçe daralan silme bulunur.Büyük olasılıkla Batı Asyada'ki volütlü başlıklardan türemiş olan İon sütun başlığı,abakusla echinus'un arasına yerleştirilmiş yatay bağlantılı bir çift volütten oluşur.Korent sütun başlığında ise stilize edilmiş akantus yaprağı dizileriyle çevrili,kesik bir ters koniye benzeyen bir alt bölümle bunun üstüne oturtulmuş bir abakus vardır.Roma mimarlığında bu başlık çeşitlerine Dor düzenindeki başlığın değişik bir biçimi olan Toskana başlığı ve İon volütleri ile Korent başlığının akantus yapraklarını bir araya getiren kompozit başlık eklenmiştir.

İslam mimarlıklarında genellikle mukarnas sıralarıyla çevrilmiş başlıklar kullanılmıştır.Osmanlılarda bundan başka ince uzun baklava biçimleri ve üçgenlerle çevrili baklavalı başlıklar vardır.Hindistan,Çin ve Japonya'da ise çoğunlukla lotus çiçeği örgeleriyle bezenmiş ,çan biçiminde başlıklarla yuvarlak kenarlı başlıklar kullanılmıştır.Bizans mimarlığında ters bir kesik piramit biçiminde ve yüzeyi karmaşık bitkisel örgelerle dantel gibi oyularak bezenmiş mermer sütun başlıkları dikkati çeker.Bunların dört yüzünde,yuvarlak bir kartuş içinde dönemin imparatorlarıyla imparatoriçesinin adlarının baş harflerine de rastlanır.Bizanslılar bu sütun başlılarını bazen çift olarak üst üste de kullanmışlardır.

Ortaçağda Avrupa'da sütun başlıklarının tasarımının genellikle Roma örneklerine dayandığı görülür.Kare üstlüklü ve yuvarlak tabanlı kübik ya da yastık biçimli başlıklar,kemer ayaklarıyla bunları taşıyan yuvarlak sütunlar arasında görsel geçişi sağlar.Romaneks üsluptaki sütun başlıklarının özelliği,üstlerindeki garip hayvan ve kuş kabartmalarıyla başka simgesel biçimlerdir.Gotik dönemin başlangıcında özellikle Fransa ve İngiltere'de egzotik tasarımların yerini,stilize edilimiş yalın yaprak ve dal biçimleri ve geometrik silmeler almıştır.Ortaçağın sonlarında,demet sütun ve bileşik kemer ayaklarının yaygınlık kazanması sonucunda sütun başlığının önemi azalmaya başlamıştır.


Kaynak;AnaBritannica cilt 29 sayfa 27-28 frmsinsi.net için yazılmıştır.