Selçuklu Mimarlığı
 

SELÇUKLU MİMARLIĞI

Selçuklu Mimarlığı,10.yüzyıl sonlarından 13.yüzyıl sonlarına değin,doğuda Orta Asya sınırlarından batıda Anadolu'ya kadar uzanan,çeşitli Selçuklu hanedanlarının hüküm sürdüğü bölgede ortaya konmuş mimarlık yapıtlarının tümü.

İlk Selçuklu mimarlık örnekleri İran'da ortaya çıktı.Bunların daha eski Karahanlı ve Gazneli mimarlıklarının geleneklerini sürdürdüğü görülüyordu.Isfahan gibi önemli merkezlerde büyük mescid-i cumalar inşa edilirken ,yeni büyük camilere gereksinim olmayan Suriye ya da Mısır gibi bölgelerde eski camiler onarılarak kullanıldı ya da küçük camilerle yetinildi.

http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1379681246

Isfahan Mescid-i Cuması bütün Büyük Selçuklu dinsel yapıları arasında etkisi en yaygın olanıydı.Bu yapının,kendini izleyen Büyük Selçuklu camilerinin tipik özelliği haline gelen iki öğesi,eyvanları ve mihrap önü kubbesiydi.Bir başka deyimel eyvan,özel kullanımı olmayan bir mimarlık öğesiydi.12.yüzyılda Isfahan başta olmak üzere Gülpayegan ,Kazvin,Zevvare,Ardistan gibi kentlerdeki mescid-i cumaların hepsinde dikdörtgen biçimli bir avlunun çevresini saran revaklarla her kenarın ortasındaki birer eyvandan oluşan dört eyvanlı plan şeması uygulandı.Kubbe de cami,kervansaray ,saray ve türbe gibi çeşitli yapılarda,değişik boyutlarda yer verilen bir öğeydi.Mescid-i cumalarda da,mihrapla ana eyvanın arasına bir kubbe getiriliyordu.( bak.mescid-i cuma).

Büyük Selçuklu türbelerinin çoğu önemli dinsel kişilere adanmıştı.Ama en güzel ve etkileyici türbeler hükümdarlar ,karıları ve vezirleri için yapılanlardı.Bunlar genellikle tuğladan,kare,çokgen yada dairesel planlı yapılardı.Üzerleri kubbeyle ya da içten kubbe,dıştan koni ( bazen de piramit) biçimli bir külahla örtülüyordu.Damgan'daki Kırkkızlar Türbesi,Harekkan Kümbetleri,Meraga'daki Kümbet-i Kırmız,Gürgen'deki Kümbet-i Kabus,Hemedan'daki Kümbet-i Kabus,Hemedan'daki Kümbet-i Aleviyan,Tus'taki Gazali Türbesi ilginç türbe örnekleri arasındadır.


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1379681246

Büyük Selçuklu medreselerinin çoğu yıkılmış olduğundan,bu yapılar üzerine en çok Anadolu,Suriye ve Mısır'daki örneklerden bilgi idinilebilmektedir.Çoğunlukla dört eyvanlı,avlulu şemanın uygulandığı medreselerde dershaneden başka öğrenci ve öğretmenler için hücreler ,yemekhane gibi mekanlar vardı.Medrese kurucusunun türbesinin de yapının içinde yer aldığı olurdu.

Büyük Selçuklular da kendilerinden önceki Karahanlılar ve Gazneliler gibi önemli kentler arasındaki ana ticaret yolları üzerinde kervansaraylar kurmuşlardı.Bunların en önemlileri Damgan -Simnan arasındaki Ribat-ı Anuşirvan ,Nişabur -Sebzevar arasındaki Ribat-ı Zafarani,Meşhed-Serahs arasındaki Ribat-ı Şerif'tir.Doğu İran ve Kuzey Irak'ta da az sayıda olmakla birlikte ,etkileyici kervansaraylar yapılmıştı.

Anadolu Selçukluları Büyük Selçukluların devamı olduğu için mimarlıkları da Büyük Selçuklu mimarlığından plan tiplerinden yapım yöntemlerine kadar pek çok şey almıştı.Ama yerel öğelerin de özümsenmesiyle kısa bir süre içinde bu konuda özgün bir bireşim ortaya çıktı.Büyük Selçuklu mimarlığının dört eyvanlı ,avlulu plan şemasının Anadolu'da camilerde kullanılması,buna karşılık medrese yapılarında çok zengin çeşitlemelerle uygulanması ilginçtir.

Anadolu Selçukluları cami yapılarında daha çok Suriye ve Arap camilerindeki gibi çatı örtüsünün çok sayıda ayakla taşındığı plan şemasını kullandılar.Çatı örtüsü düz ya da tonozlar halinde oluşturulabiliyordu.

Bu arada Büyük Selçuklu camilerindeki mihrap önü kubbesi de çok uygulanan bir öğe oldu.Orta avlu,büyük olasılıkla iklim koşulları nedeniyle kullanılmadıysada pek çok camide mihrap aksı üzerinde böyle bir avlunun anısı niteliğinde üstü açık ikinci bir kubbeye rastlanıyordu.Taşıyıcı ayaklar genellikle ilk dönem yapılarında ağaçtan ,sonrakiler de taştan yapılmıştı.Belli başlı örnekler olarak Konya Alaeddin Camisi ,Niğde Alaeddin Camisi ,Malatya Ulucamisi,Amasya Gök Medrese Camisi,Afyon Ulucamisi.Ankara Arslanhane Camisi,Beyşehir Eşrefoğlu Camisi sayılabilir.


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1380028642


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1380028642


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1380028642



Kaynak:AnaBritannica cilt 27 sayfa 293 frmsinsi.net için derlenmiştir.

Cevap : Selçuklu Mimarlığı
 

http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1380028642


Daha çok kümbet diye anılan Anadolu Selçuklu türbeleri çoğunlukla çokgen planlıydı.Büyük Selçuklu türbeleri gibi bunlarda çoğu zaman dıştan konik ya da piramit biçimli bir külah,içten kubbeyle örtülüydü.İran'daki türbelerden önemli bir farkları ,oturtmalık denen,genellikle kare planlı bir taban üstüne oturmalarıydı.Bu türün sayısız zengin örneği birçoğu günümüzde de iyi durumda olmakla üzere,Orta Anadolu'dan Doğu Anadolu'ya kadar yayılmaktadır.

Büyük Selçuklu mimarlığının gözde öğesi olan eyvanı Anadolu Selçukluları en çok medreselerde kullandılar.Üstelik dört eyvanlı,avlulu plan şemasını olduğu gibi uygulamakla kalmayıp bunun,iki ya da üç eyvanlı değişik tiplerini de yarattılar.Onların getirdiği bir başka yenilik de medreselerin orta avlusunun üzerini büyük bir kubbeyle kapatmak oldu.Açık avlulu medreselerin orta avlusunun üzerinibüyük bir kubbeyle kapatmak oldu.Açık avlulu medreselerin önemli örnekleri Kayseri'deki Çifte Medrese,,Sahibiye Medresesi,Konya'daki Sırçalı Medresesi,Akşehir'deki Taş Medrese,kapalı avlularında Konya daki Karatay Medresesi,İnce Minareli Medrese,Kırşehirde'ki Cacabey Medresesi olarak sıralanabilir.Anadolu Selçuklu Medreselerinde görülen başka bir yenilik de Tokat,Sivas ve Erzurumda'ki örneklerinde olduğu gibi,taçkapının iki yanına getirilen bir çift minare ile iyice vurgulanması ve medresenin yatay ön cephesine dikine bir hareket getirilmesiydi.



http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1380030092

Anadolu Selçuklu sarayları bir bütün olarak Büyük Selçuklu saraylarından daha büyük yapılardı.Pek çoğu oldukça harap halde günümüze ulaşan bu yapıların dışları yalın görünümlü ama içleri zengin bezemelerle doluydu.Konya'daki II.Kılıç Arslan Köşkü,Beyşehirdeki Kubadabad Sarayı,Kayseri yakınlarındaki Keykubadiye Sarayı,Haydar Bey Köşkü,Hızır İlyas Köşkü bunların örneklerindendir.

Kervansaraylar Anadolu Selçuklularının en önem verdiği yapılardandı.Anadolu da da büyük kervan yolları üstünde yer alan bu yapılar ya açık avlulu bir bölümle kapalı bir bölümden ya da bu ikisinin işlevini birleştiren bir tek büyük kütleden oluşuyordu.En önemli örnekleri olarak dıştan kale gibi anıtsal görünümleri ve görkemli birer taş işçiliği içeren taçkapılarıyla iki ayrı Sultan Han,Alay Han,Karatay Han,Alara Han sayılabilir.Ayrıca bak.cami,kervansaray,medres,türbe.

Kaynak:AnaBritannica cilt 27 sayfa 293 frmsinsi.net için derlenmiştir.